anticancer

g

Түүндээ...

Ýíý áè÷ëýãèéã ìèíü õýçýý ÷ óíøèõã¿é ч гэсэн таньдаа зориулий...
Òýð íýãýí çàëóó ò¿¿íä ºãñºí õàéðûã ìèíü ºðºâäºõ ñýòãýëã¿éãýýð äýâñýëæ îðõèîä, ýðãýæ ÷ õàðàëã¿é áàðäàì àëõñààð íàìàéã õàÿí îäñîí. Õàðèí ìèíèé õóâüä түүнд өгсөн хайр äýíä¿¿ àðèóí íàíäèí áàéñàí. Òýíýãòýý ë áè ò¿¿íèé ººðòºº õýòýðõèé èòãýëòýé áàðäàì çàíä íü òàòàãäàæ óõààíàà àëäòàë äóðëàæ áèëýý. Бүхнийг хэлснээр нь хийж, уурлах тоолонд нь айж, чадах ядахаараа аргадан, бардам зангаа хэсэгхэн гээж билээ. Найз нөхөд, тэр бүү хэл гэрийнхнийгээ ч умартан түүнтэй л хамт байх гэдэг болов. Бодож тунгаахаа ч мартаж, зуны гурван сарыг гайхалтай өнгөрөөсөөн.Тэр бүх хугацаанд нàéç á¿ñã¿éòýé ãýäãèéã нь ìýäýëã¿é ãàíöõàí минийх ãýæ àíäóóðч явсансан. Хожим нь ¿çýí ÿäìààð, õîñ õî¸ðûí ãýãýýí õàéðûã ãóòààñàí íóóö àìðàã ãýäýã íýðèéã ç¿¿æ áèëýý. Энэ бүхнийг олж мэдээд өөртөө дэндүү их гутарсаан... Надад хайртай минийх л байна гэж яах гэж намайг хуурсийн? Тэгэхдээ тэргүй зовж ядарч туйлдсан надад яах гэж зовлон нэмсийн? Зүгээр л чи миний утсан хүүхэлдэй гээд хэлчихсэн бол би хамаагүй бага нулимас унагааж, хувь талвиландаа ингэтлээ гомдож суухгүй байсийн. Бүтэн 2 жил зэвэрч, гундаж, цэцэг шиг хатаж гандаж хүлээхгүй байсийн...
Бурхан эсвэл ад зэтгэрээс би олон зүйлийг нэхээгүй ээ. Түүний минь дүрийг надад ганцхан харуулаач л гэж гуйсан. Аль нь ч юм хүслийг минь биелүүлсээн. Даанч тэр минь аль хэдийн минийх биш болжээ.. Минийх ч байгаагүй л дээ.. Хүүхдийн эцэг хүний авааль нөхөр болжээ.. Хөөрхөн хүүтэй болсныг чинь мэдээд их баярласаан...Яагаад гэвэл таныг аз жаргалтай байгааг олж мэдвэл би үнэн сэтгэлээсээ баярлах л болно.
Ñ¿¿ë÷èéí óäàà õýëüå.. Áè òàíüä õàéðòàé.. ßã îäîî ë òàíûã ýðãýæ èðýõã¿é ãýäýãòýé ýâëýðüå.. Îäîî òàíûã äàõèæ õ¿ëýýõã¿é ýý.. Гэгээхэн хайрыг дахин амсах эрхээ бүх л амьдралынхаа турш хасуулж, нàäàä õàéðëàñàí ýðõ ÷ºëºº õýìýýõ гаслант øîðîíд чинь насан туршдаа хоригдоё. Эíãýðò ÷èíü òýâð¿¿ëýí ýðõýëæ ñóóãàà эхнэрийн чинь óðóóëä балын амт íýìий, хүүгийн чинь ирээдүйд аз, одийг хүсье. Òàíüä çîðèóëæ áè÷ñýí òýìäýãëýë, íàäàä äóðñãàñàí òàíû çóðàã á¿ãäèéã íü øàòààж, нàäàä ºãñºí àìëàëòûã ÷èíü øºíº á¿ð óíàãàñàí íóëèìñ, áÿöõàí áèåíä ìèíü àõàäñàí ãóíèã ãóòðàëòàé õàìò öýýæèí äîòðîî æèâ¿¿ëüå.
Үéìýð÷ óéìàðñàí ñýòãýë äîòðîî хар буруу санаж õîðñîë үзэн ядалт òýýñýíã¿éээ. Èòãýýðýé… Òàíüä áèø ººðòºº ë ãîìäîæ áàéãàà íü ýíý. Áîëäîã áîë òàíüä ºãñºí ñýòãýëýý ñóãà òàòàæ àâààä òàíüòàé ºíãºð¿¿ëñýí ìº÷ á¿õíèéã îé äóðñàìæààñàà óë ìºðã¿é àð÷èõñàí. Албатай юм шиг би өөрөө л танд анхны харцаар дуралчихсан юм чинь.... Хэндээ ч гомдох вэ дээ.... Надад одоо харамсах зүйл байхгүй. Надад хөл дээрээ зогсох хүч бий.. Арай ч шургаад уначихгүй ээ... Нулимсыг минь арчих хэрэггүй.... Наад нулимас чинь 2 жил зоргоороо л урссийн... Үүнээс хойш эр хүнийг дахиж хайрлаж чадах эсэхээ би мэдэхгүй.
Зүгээр л тантай өнгөрөөсөн сайхан дурсамжаа л зүрхэндээ хадгалж, зүүдэндээ хааяахан нэг учирч байх гэсийн... Илүү зүйл надад хэрэггүү.. Яг ингээд л бид хоёрын хоорондох бүх зүйл үүгээр дуусаг...

Үнэлэмж

Мэдээж хүн болгоны гоо сайхныг үнэлэх үнэлэмж ондоо.. Би эр хүнд хайртай.. Гэхдээ эр хүний нэгэн адилаар сайхан бүсгүйн үзэсгэлэн гоог бишрэх дуртайгаа нуухгүй ээ... Ер нь 3 ахтайгаа өссөн болхоор жоохон эршүүд л дээ... Илүү дутуу аашгүй, байгаагаараа бас хээгүй охид надад таалагддийн.. Харин миний ямар эр хүнийг илүүд үздэг нь нууц хэвээрээ үлдэг..
Би өөрийгөө хөөрхөн гэж боддоггүйн. Жижигхэн эсвэл зурсан юм шиг хөөрхөн биш болхоороо тэгж хэлжаагаам бишээ. Тийм хөөрхөн биш ч бусдын хайрыг татдаг “аятайхан” бүсгүйчүүд зөндөө л байдаг. Зүгээр л аливаа юмны муу муухайг олж хардаг, муу муухайг сэтгэж, үйлдэж чаддаг болсон болхоор би өөрийгөө дотроосоо харлаж байгааг мэджийн. Үргэлж сайн сайхныг сэтгэж бусдад хайр түгээж явдаг хүн дотроосоо гэрэлтэж байдгийн.. Тийм л хүнийг гоё сайхан хүн гэх байх...Надад сайн сайхныг сэтгэх чадал тэнхээ үгүй болжээ.. Хүүхэд байхдаа хамгийн сайн сайхныг сэтгэж, хүн болгоныг хайрлаж чаддаг л байлаа... Харин одоо миний хайр надад өөрөө өөрт маань ч хүрэлцэхгүй байна..
Зарим эрчүүд будаггүй жинхэнэ төрхөөрөө байгаа бүсгүй сайхан гэдэг. Гэхдээ хичнээн байгаагаараа байя гээд усанд ч орохгүй, хиртэй хувцастайгаа, үсээ сэгсийлгээд, нүүрээ халтар татуулаад гүйгээд байж болохгүй биз дээ.. Бүх юм хөгжчихөөд байхад.. Мэдээж хэн нэгэнд ийм байдал таалагдаж болно л доо... Боломжгүй юм гэж байхгүйшдээ..
Нэг нууцыг дэлгий л даа... Ядаж хүний нүдэнд цэвэрхэн харагдахын тулд би өдөрт хоёр удаа шүршүүрт орж бүхэл бүтэн цагийг үрдэг. 7 хоногт 4өөс 5 цагийг хувцасаа угаахад, 2 цагийг угаасан хувцасаа индүүдэхэд зарцуулдаг.. Үсээ янзлахад өдөрт дор хаяж 10 минут... Нүүрээ будахад өдөрт дор хаяж 20 минут зарцуулдаг.. Тэгээд өдөр бүр буцаагаад тэр 20 минутын ажлаа угааж арилгахад 3 минут... Энд мөнгөний тухай ярих нь илүүц дээ... Яг ингээд бодохоор энэ их цаг хугацааг би яс юман дээр өөртөө зарцуулаад байна уу, бусдад сайхан харагдахын тулд бусдын төлөө л зарцуулаад байна уу гэдэг нь сонин. Амьдрал иймэрхүү байдлаар л нэгэн хэвийн өнгөрч байдаг..
Би ч бараг л буддаггүй л дээ.. Гэхдээ будаг шунхны талаар хэдэн үг цухуйлгахад зөвхөн аав ээж, ах эгч л охиноо, дүүгээ битгий буд гэж хэлдгээс үнэндээ бусад нь эсэргүүцдэггүймшдээ.. Бусад бүсгүйчүүд будаг шунхны ачаар нүүр царайгаа амилуулаад байхад тэр бүсгүй ч бас хоцрохыг хүсэхгүй л байх.. Бусдыг нь эрчүүд тоогоод ганцаараа үлдэх бүсгүй хүнд мэдээж муухай л байж таарна. Хэтэрхий хиймэл болохгүй л бол будаг шунх тийм муу зүйл бишээ...
Гоо сайхны хагалгааны тухай бас хэлэх үг байнаа... Хүн болгон төгс төгөлдөр байх албагүйээ... Уг нь байгаа юмыг байгаагаар нь л байлгавал зүгээр.. Гэхдээ яахав энэ нь тэр хүнд өөртөө итгэх итгэл нэмж байвал болохгүй, бүтэхгүй юм гэж байхгүй л дээ... Юу хэлэх гээд байна вэ гэхээр өөртөө хэтэрхий итгэлгүй хүмүүс гоо сайхны мэс засал хийлгэдэг байх гэж санагддаг. Түүнээс биш эсэргүүцдэггүймоо.
Бусдыг хэтэрхий их дуурайх, эсвэл хэт тахин шүтхийг би огт таашаадаггүй. Өөр хэн нэгэнтэй адилхан болохыг хүсэж мөрөөдөж яваа бол та өөрөө өөртөө эзэн биш, та өөрөө өөртөө эзэн биш бол бусдын нүдээр та хэн ч биш харагдана.
Зарим нэг залуус ухаантай эмэгтэй миний сэтгэлийг гижигдэхгүй гэхийн.. Тэрнээс бусад гоо сайхныг үнэлэх үнэлэмжийг би хүлээн зөвшөөрнөө... Ганцхан энэ үнэлэмжийг л би эсэргүүцэж байна. Энэ бол хүйсийн тэгш эрхийн асуудал ч биш.. Хүн хүнээ хүндлэх, хайрлахтай холбоотой асуудал. Хэрвээ нээх сайхан хүүхэн адсага шиг ааштай, ямар ч чадваргүй, зөрүүд мунхуу байвал тэр хүүхнийг үзэсгэлэн гоо гэж нэрлэж би лав чадахгүй. Хэрвээ тийм ааш араншинтай бол “би бол буга согоо чи бол доод төрөлтөн” гэж харьцаж байгаагийн л шинжшдээ.. Хүнтэй хүн ёсоор харьцаж байвал тэр чинь гоо үзэсгэлэн мөнөөс мөн... Ер нь хөөрхөн хүмүүс их зантай болох гээд байдаг талтайшдээ.. Гоо үзэсгэлэн оюун ухаан 2 нэгэн биед заяадаггүй л гэдэг. Яс юман дээр хүн болгон Эйнштэйн эсвэл Билл Гэйтс шиг сод ухаантан байх албагүйээ.. Зүгээр л бусдыг хайрлах сэтгэлтэй бол тэр ухаатайн шинж л гэж би боддог.. Гэхдээ уншигч та энэ бусдыг хайрлах сэтгэл гэдэг үгийг хэт туйлшруулж хүлээж авч болохгүй шүү..
Би оогт царай хардгүй нтр гэж худлаа бурахгүйээ... Үнэнээ л хэлий царай хардаг аа хардаг... Гэхдээ яг ч царай биш биеээ авч яваа байдал, хувцаслалт.. гэх мэтийн л юм хардаг болохоос өдийг хүртэл нийгмийн байр суурь, өнгө зүс, мөнгө төгрөгөөр хүнийг үнэлэн дүгнэж байгаагүйм шүү...
Ер нь хүн төрөлхтөнд төгс төгөлдөр цэвэр гоо үзэсгэлэн үлдсиймуу? Тоотой хэдхэн л байнашд.. Угаасаа хүн заавал фото модель шиг царай, загвар өмсөгч шиг бие хаа, эрдэмтэн шиг гавал толгой, Шекспир шиг авьяастай байх албагүйшд.. Хүнийг харлах сэтгэл зүрх л байвал боллоо... Гэхдээ гол нь эхлээд өөрийгөө байгаагаар нь хайрлаж, хүндэлж сурч байж өрөөлийг хайрлаж ,өрөөлөөр хайрлуулна.. Өөртөө итгээд дараа нь өрөөлд итгэх нь зөв болов уу гэж боддог..

Ээ дээ энэ Улаанбаатрын зам, тээвэр үү...

Хэрэв замын түгжрэлээс шалтгаалж хичээлдээ ганц ч минут хоцордоггүй, хичээл тараад 2 цагыг замын түгжрээнд үрдэггүй байсан бол, үйлчлүүлдэг нийтийн тээврийн хэрэгсэл маань аятай тухтай байдаг бол, хэрэв автобусанд 1 өдөрт өнгөрөөдөг 3 цагийг өөр ямар нэг ашигтай зүйлд зарцуулж болдог бол гайхалтай байхсан.
Өглөө орой болгон оюутнууд төдийгүй ихэнхи нийслэлчүүд ажил, хичээлдээ явах гэртээ харихын тулд автобусанд багталцаж ядан явдагийг хүн бүр л мэднэ. Уг нь 2011 он боловч автобусанд суухаар социализмын үед амьдарч байгаа юм шиг санагдахыг яана.
Улаанбаатрын нөхцөлд хамгийн олдоцтой, хямд төсөр бөгөөд түргэн шуурхай, багтаамжтай тээврийн хэрэгсэл бол мэдээж том оврын автобус. Иймээс оюутнууд том оврын автобусыг сонгон үйлчлүүлэх нь дамжиггүй. Гэвч тэрхүү хамгийн олдоцтой хямд төсөр унаа маань ачааллаа даахаа нэгэнт больсныг хэлэх хэрэгтэй. Үүнээс гадна түгжирч гацан зөвхөн оюутнуудын төдийгүй нийслэл хотын бүх иргэдийн ажил албыг алдагдуулж байгааг ч мөн дурьдахгүй өнгөрч болохгүй. Түгжирч гацахаас гадна эвдрэх, осолдох, зогсоол дээр зохих хугацаанаас илүү удаан хугацаагаар зогсох зэргээр маш их төвөг чирэгдэл учруулж байна. Мөн хэтэрхий олон хүн сууж яваагаас шалтгаалан халаасны хулгай ихээр гардаг болсон. Өөрөөр хэлбэл нийслэлд явж буй ихэнхи том оврын автобус үйлчлүүлэгчдийн тав тух аюулгүй байдал болон, энгийн техникийн шаардлагыг хангахгүй байна. 2008 оны судалгаагаар:
• Үйлчилгээнд ажиллаж байгаа төрийн 2, хувийн хэвшлийн 98 аж ахуйн нэгж, байгууллагатай “Ажил үйлчилгээний гэрээ” байгуулан тээвэрлэлтийн үйл ажиллагааг зохион байгуулдаг
• Хотын иргэд өдөрт 3.4 сая зорчилт хийдэг,
• Үүнээс 2.4 саяыг нь нийтийн тээврийн хэрэгслэлээр зорчдог
• Нэг иргэний өдрийн дундаж зорчилт – 3,4 удаа.
• Дундаж зорчилтын зай – 3,4 км,
• Зарцуулдаг хугацаа нь дунджаар 29 минут,
• Дундаж хурд 8 км/цаг.
• “Хот орчмын”, “хотын доторх” гэсэн ангиллаар нийтийн тээврийн 92 чиглэлд үйлчилгээ үзүүлдэг
• Нийслэлийн хэмжээнд өдөр тутамд их багтаамжийн автобус, троллейбусны 42 чиглэлд 486, бага багтаамжийн автобусны 65 чиглэлд 1100 гаруй бүгд 1603 автобус, троллейбус шугаманд ажиллаж байгаагийн зэрэгцээ таксийн 21 байгууллагын 645, нийт 2248 тээврийн хэрэгслээр зорчигч тээвэрлэлтийн үйлчилгээ үзүүлдэг
• Нийтийн тээврийн үйлчилгээнд ажиллаж байгаа тээврийн хэрэсэл нь хотын нийт тээврийн хэрэгслийн 2,1 хувийг эзэлж нийслэлийн хүн амын 60 гаруй хувийг өдөр тутам тээвэрлэдэг
• Нийтийн тээврийн үйлчилгээнд явж буй автобус хоорондын зай буюу хүлээлтийн дундаж хугацаа том оврын автобусны хувьд ойролцоогоор 4-5 минут, цахилгаан тээврийнх 6-7 минут, микро автобусных 3-4 минут орчим
• Тухайн онд нийт 193,0 сая зорчигч тээвэрлэсэн
гэсэн үр дүнтэй гарчээ.
Харин өнөөдрийн байдлаар хичээлийн шинэ жил эхэлсэнтэй холбогдуулан орон нутгаас оюутан сурагчид нийслэлд шилжин ирж суурьших болсноор хотын иргэд улам нэмэгдсээр л байгаа. Ачаалал нь нэмэгдсэн боловч ийм зохицулалтыг хийснээр нийтийн тээврийн компаниуд урьдныхаас арай алдагдал багатай ажиллах болсон бөгөөд хөнгөлөлтийн үнэмлэхээр явдаг оюутнууд болон жирийн иргэдийг нэгэн доор тээвэрлэх болжээ. Ингэснээр том оврийн автобуснууд ачааллаа даахаа больж, оюутан болон бусад зорчигчдийн аль альных нь эрх зөрчигдөж байгаа юм. Ингэж иргэдийн эрх ашиг зөрчигдсөөр байгаа боловч нийтийн тээврийн тоо ширхэг огт нэмэгдэхгүй байна.
Ихэнхи нийтийн тээврийн автобуснууд хуучирч элэгдсэн байгаа нь замын хөдөлгөөнийг удаашруулах, осол аваар гаргах, үйлчлүүлэгчдийн тав тухтай байдлийг алдагдуулах гэх мэт олон сөрөг нөлөөтэй байна. Жишээ нь: 10 сарын 19 ний өдөр олон тооны зорчигч тээж явсан МУИС чиглэлийн автобусны дугуй салж унасан. Мөн зарим том оврийн автобуснууд халаалт болон агааржуулалт муутайгаас олон тооны зорчигчидтой тохиолдолд бараг амьсгалахад ч бэрхшээлтэй болдог. Халаалт муутай тохиолдолд өвлийн улиралд зорчигчид даарч хөрөн явахаас өөр аргагүйд хүрдэг.
Саяхан ирсэн тусламжийн 400 шинэ автобусыг аль аль чиглэлд тавьсан нь мөн л тодорхойгүй байна. Автобус хоорондын буюу хүлээлтийн зай замын түгжрээ, техник технологийн шалтгаанаас болон өөр олон шалтгаанаас болж гажуудсанаар нэг автобусанд суух хүний тоо ихдэж тухайн автобусны ачаалал даац хэтэрдэг. Жишээ нь: 2009 онд өвлийн тэсгим хүйтэнд 26 номерийн автобусыг 2 цаг хүлээх ч тохиолдол гардаг байсан. Иймэрхүү маягаар олон тооны оюутнуудын эрх ноцтойгоор зөрчигдөж байна.
Хэрвээ байдал энэ маягаар үргэлжилбэл жил ирэх тусам өсч буй нийслэлийн хүн амд нийтийн тээвэр огт хүрэлцэхээргүй болж, их дээд сургуулиуд хамгийн ихээр байрладаг чиглэлд явах автобусны тоо огт хүрэлцэхээргүй болж оюутнуудын төдийгүй нийслэлийн бүх иргэдийн эрх ашиг ноцтойгоор зөрчигдөж, хүн машин 2 багталцахааргүйд хүрэх юм. Яваандаа хэн ч тээврийн хэрэгсэлээр зорчихоо больж ажил сургуульдаа алхаж явдаг болоход хүрч мэдэх юм.
Чиглэл чиглэлийн нийтийн тээврийн хэрэгсэлийн тоо ширхэг нийслэлийн байнгын болон түр оршин суух иргэдийн тоо болон тухайн чиглэлийг хамрах дүүргүүдэд оршин суух иргэдийн тоотой харьцуулахад хангалтгүйгээс гадна ихэнхи нь хуучирч элэгдсэн байдалтай байна. Үүнийг нэмэгдүүлэхгүй дахин шинээр худалдаж авахгүй байгаа нэг гол шалтгаан бол эдийн засгийн шалтгаан юм. Тус эдийн засгийн шалтгаан нь шатахууны үнийн хөөрөгдөл болон төр засгаас үзүүлж буй дэмжлэг туслалцаа хомс бөгөөд хангалтгүй, хяналтгүй байгаагаас үүдэлтэй. Үүнээс гадна микроавтобусыг саппорогоос зүүн 4 зам хүртэл нийтийн тээврийн үйлчилгээ үзүүлэхийг хориглосон нь төв замын чиглэлд явдаг автобуснуудын ачааллыг улам ихээр нэмэгдүүлжээ.
Том оврын автобусанд зорчиж буй иргэдийн ихэнхи хувь нь оюутан залуучууд болон өндөр настангууд байдаг ба тэд автобусаар үнэгүй зорчих тусгай үнэмлэхтэй. Тийнхүү том оврийн автобусаар оюутнууд болон өндөр настай иргэдийг үнэгүй зорчуулснаар тухайн нийтийн тээврийн компанийн ашиг орлого багасна. Иймээс том оврийн автобусны компаниудад тодорхой мөнгөн дүнг төрөөс олгоно. Зарим нэг компанид энэ мөнгөн дүн шинэ автобус худалдаж авах байтугай байгууллагын үйл ажиллагааг хэвийн хэмжээнд явуулахад арайхийн хүрэлцдэг бол заримд нь гаргаж буй зардлын хэмжээнээс хамаагүй илүү хэмжээний мөнгөн дүн очдог.
Том оврын автобусанд хөнгөлөлттэй зорчих үнэмлэх болон наалтны талаархи асуудлыг хөндөхгүй өнгөрч болохгүй юм. Тус хөнгөлөлттэй зорчих үнэмлэх болон наалт нь олж авахад хүндрэлтэй, захиалга авахдаа хэдхэн хоног авдаг ба олгохдоо маш удаан хугацааны дараа олгодог. Мэдээж зарим нэг хол гэртэй оюутнууд тус наалтийг олж авхаас өөр арга байхгүй учир тэрхүү наалт “шаглагддаг”. “Шаг”-ийн наалт тэнгэрт хадсан үнэтэй. Энэ нь маркетингийн маш нарийн бодлого шиг санагддаг. Төр засгаас оюутнуудаа энэ тал дээр түлхүү дэмжвэл асуудал гарахгүй л болов уу...
Миний таамаглаж буйгаар зарим нэг нийтийн тээврийн компаниуд шинэ автобус авч болохоор ашигтай ажиллаж байгаа боловч тухайн чиглэлд дахин шинэ автобус нэмбэл ашиг нь багасахыг мэдэж байгаа учир үйлчлүүлэгчдийн эрх ашгийг санаатайгаар зөрчиж байна. Энэ асуудал нь оюутан ихээр зорчдог ШУТИС, МУБИС, МУИС, Зайсан буюу ХААИС, Офицер буюу Цагдаагийн академи гэх мэтийн улсын том том сургуулиудын чиглэлд хамааралтай.
Энэхүү асуудлыг шийдвэрлэх арга замуудыг санал болгоход:
• Саяхан тусламжаар ирсэн 400 автобусыг оюутан хамгийн ихээр зорчдог том том улсын сургуулиудын чиглэлд түлхүү тавьж өгөх
• Хуучирч элэгдсэн автобуснуудыг “актлаж” дахин шинээр автобус худалдаж авах хэрэгтэй
• Нийтийн тээврийн компаниуд том оврийн автобуснуудын зорчих цагийн хуваарийг нягт нарийн боловсруулж, ажилчид албан хаагчдаа сайтар зохион байгуулж нарийн цагийн хуваарийг даган мөрдүүлэх
• Автобусны тоо ширхэг олширсноор автобус хоорондын зай ойртож, хүлээлтийн хугацаа багасах бөгөөд том оврын автобусны ачаалал багасах юм.
• Нийтийн тээврийн компаниудын төсвийн зарцуулалтад төрөөс тусгайлан давхар хяналт тавьж, олгож буй тусламж, мөнгөн дүнгийн хэмжээг тус тусад нь зөв зүйтэй хэмжээнд ялгаж салган тавьж өгөх
• Метро байгуулах

Улаанбаатар хотын замын түгжрэлийн асуудал бол аль ч том хотод байдаг л жирийн асуудал боловч миний бодлоор манай нөхцөлд энэ нь бараг гамшгийн хэмжээнд хүрээд байгаа гэвэл хилсдэхгүй. Жишээ нь : өчигдөр оройн 5 цаг 10 минутанд таван шараас машинтай хөдөлж МУИС – ын А байранд хүрэхэд хүрэхэд 7 цаг 04 болсон байв. Хичээл, шалгалтаасаа хоцролгүй ирэх үндэс алга.
Нийслэлийн замын түгжрэл маш олон шалтгаантай
• Нийслэл дэх хүн амын хэт бөөгнөрөл
• 2008 онд нийслэлийн 3 өрх тутмын нэг нь машинтай байсан бол одоо бараг айл өрх болгон машинтай болсон
• Дэд бүтэц хангалтгүй, бүр маш доод хэмжээнд зохион байгуулагдсан учир зам маш нарийхан, олон тооны тээврийн хэрэгслийн ачаалал даахааргүй
• Зам засварын ажил ихээр явагддаг боловч төсөв болон төлөвлөлт, хяналт хангалтгүй.
• Хатуу ширүүн уур амьсгалтай учир улирлын чанартай асуудлууд их тулгардаг. Жишээ нь: хүйтний улиралд халтиргаа гулгаа ихсэх, зам хагарснаас чанар нь муудах гэх мэт
• Замын хөдөлгөөнийг зохицуулах замын цагдаагийн ажилтнуудын тоо хангалтгүй.
• Төрийн албан хаагчдын ажил эхлэх, тарах цаг хичээл сургууль бусад хувийн хэвшлийн мөн хуваарьтай давхацсан

Одоогийн байдлаар хотын захаас хотын төв хүрээд буцхад дунджаар 2- 3 цагыг зарцуулдаг. Яваандаа 4 – 5 цаг зарцуллдаг болох шинжтэй. Хэрэв байдал энэ маягаар үргэлжилбэл “цаг бол алт” гэдэг үг амьдралд ямар ч хэрэгцээгүй хий хоосон үг болж хувирах бололтой. Бүгд л нийтийн тээврийг ашиглахгүй байхыг илүүд үзэх болов уу..
Баримт дурьдвал 2008 оны байдлаар Улаанбаатар хотын замын сүлжээ нийт 427.6 км. Үүнээс хатуу хучилттай улсын чанартай 76.9 км, хотын чанартай 200.9 км, дүүргийн чанартай 114.3 км, мөн 35.5 км шороон зам байна. Налайх, Гацуурт, Шувуун фабрик, Тэрэлж амралт, Баруун аймгуудын болон Багануур, хойд зуслангуудтай хатуу хучилттай замаар холбогдсон бөгөөд бусад хот суурингуудтай шороон замаар холбогдсон. Нийслэлийн гол гудамж замуудын зорчих хэсэг нь 6-22 м өргөнтэй, 1-2 урсгалтай, 2-6 эгнээтэй. Хотын болон хорооллын чанартай гудамжны 52 уулзвар байдгаас хоёр нь 2 түвшин дэх зангилаа юм. Хотын нутаг дэвсгэрт 61 гүүр байгаагийн зөвхөн 3 нь урьдчилан хүчитгэсэн арматур бүхий бетон гүүр байжээ.
Хүн амын бөөгнөрөлийг багасгах тал дээр надад олон санал бий. Орон нутгийн хөгжлийг хүчтэй дэмжих хэрэгтэй. Үүний нэг нь аль нэг том хотыг Монголын 2 дахь нийслэл хэмээн тунхаглаж бүтээн байгуулалтын ажлыг эрчимтэй өрнүүлж, их сургуулиуд Чойр, Дархан, Эрдэнэтэд салбараа нээж, сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэг, мөн ажлийн байрыг бүх л аймаг сумуудад нэмэгдүүлэх нь зүйтэй. Мөн тус тус хотуудын төлөвлөлтийг хийхдээ олон зуун жилийн дараахийг харах хэрэгтэй.
Нийтийн тээврийн асуудлыг зөв зохистой шийдвэрлэснээр хүмүүс хувьдаа машинтай болохыг төдийлэн эрмэлзэхээ больж нийтийн тээврийг сонгодог болно. Шинэ төрлийн тээврийн хэрэгслийг үйлчилгээнд оруулах хэрэгтэй. Энэ нь метро буюу електричка байж болно.
• Дэлхийн ихэнхи том хотуудын төв замууд доод тал нь 6 эгнээтэй байдаг. Хотын төв зам 2 урсгал 4 эгнээтэй бол үүнийг өргөсгөж 6 - 8 эгнээтэй болгох хэрэгтэй. Мөн төв замын туслах замуудыг ихээр барих хэрэгтэй.
Авто замын сүлжээг шинэчлэхэд Улсын төсөв, Монгол улсыг хөгжүүлэх сан, Нийслэлийн төсвөөс ихээхэн хөрөнгө гарган, 2005-2008 онд Улаанбаатар хотод 60 км авто зам, нэг гүүрийг шинээр барих буюу өргөтгөн шинэчлэх ажил гүйцэтгэсэн байна. Мөн энэ хугацаанд хотын төв зам болон хорооллын доторхи авто замуудад 304,667 м2 засварын ажил хийжээ. 2008 онд Улаанбаатар хотын авто зам, замын байгууламжийн зураг төсөв боловсруулах, шинэчлэх, засвар арчлалтын ажилд нийслэлийн болон улсын төсвийн хөрөнгөнөөс нийт 5,6 орчим тэрбум төгрөгийн ажлыг гүйцэтгэсэн байна. Гэвч энэхүү ажлууд нь Монголын хатуу ширүүн уур амьсгалд амархан элэгдэж мууддаг учир төдийлэн үр дүнтэй болж чаддагүй байна. Иймээс бараг жил болгон зам засварын ажлыг дахин шинээр хийх шаардлагатай болдог. Зам засварын ажил хийх тоолонд замын түгжрэл нэмэгдэж ард түмэнд улам их хүндрэл учирдаг. Үүнээс гадна энэхүү ажилд зориулагдах төсөв нь хяналт муутай байдагт оршино. Иймээс зам засварын ажлын гүйцэтгэл, төсөв зарцуулалтад хатуу хяналт тавих нь зүйтэй.
Мөн үүнээс гадна:
• Замын цагдпаагийн байгууллагад төрөөс үзүүлэх дэмжлэг туслалцааг нэмэгдүүлснээр албан хаагчдын тоо бүх зам дээр хүрэлцээтэй болно.
• Ажил, хичээл сургуулийн цагийн хуваарьт арай өөрөөр зохицуулалт хийх
гэх мэт арга замуудаар замын түгжрээг багасгаж болно.
Эцэст нь дүгнэн хэлэхэд хожим улс орны ирээдүйг авч явах оюутнууд төдийгүй нийслэлийн бүх л иргэдийг түргэн шуурхай, тохилог тээврийн хэрэгслээр хангах нь төр засгийн үүрэг гарцаагүй мөн. Хамгийн гол нь удирдлагаас зөв зохицуулалт хийх ёстой. Зөвхөн төр засаг гэлтгүй нийтийн тээврийн үйлчилгээ үзүүлдэг зарим компаниуд чухам яаж мөнгө ахиухан хүүдийлэх вэ гэж биш, яавал тохиромжтой үйлчилгээ үзүүлэх вэ гэдгээ бодох хэрэгтэй. Гэвч хувийн хэвшлийн компаниудын үйл ажиллагаанд төрөөс шууд оролцох боломжгүй бөгөөд энэ бүхнийг зөвхөн хууль хяналтын аргаар зохицулах нь зүйтэй.

Why it is important for Mongolia to develop eco tourism?

Every country has got dominate sectors in economy, which is for Mongolia is mining and livestock. Also in last few years tourism in our country is rising concretely. In my opinion this fact must show good influence on Mongolian nature.
As I said before, dominating sectors of economy in our country is livestock and mining. They have lots of benefits and profits, but as we all know, they have stronger minuses. It can bring a lot of damage to the nature of our country too. Therefore we must choose eco friendly sector of economical developing. It seems that the only sector of economical developing that won’t bring damage to nature is eco tourism. So we have to develop eco tourism properly. Today livestock makes over 30 percent; mining makes more than 50 percents of economy of our country. But tourism makes only 10 percent of this. I have read that if tourism is highly developed it can make 20 percent of the economy of the country.
Since 1990, socialism in Mongolia had been removed; Mongolia had become “open country” for all tourists from every corner of the world. And it’s one of the main reasons of increasing tourism in our country. It wouldn’t be too much if I say unique harmony of desert, prairie, mountains and forests of our country attracts the tourists.
Mongolian history starts from very ancient time. The reason is our ancestors, The Kuhn’s, were the first nomad tribe which found the first and most powerful nomad state. Most part of hundreds of paleontological findings which founded in Mongolian wise field, are from ancient Kuhn’s.
In nowadays, almost every educated person knows about Chinggis Khan. He wasn’t just a great leader and founder of Mongolia; he was a combiner of the half of hemisphere in civilization economy, culture and language. People come to see the homeland of this great leader.
Our country has a beautiful nature. Wide and inhabited fields, majestic and high mountains with thick forests, rivers and lakes with pure crystal water, Gobi desert with unique beauty and most wonderful thing ever blue sky. Using this amazing nature we should attract people, but not to destroy this beauty. We don’t know how hard our ancestors tried to leave this great place for us.

I have five opinions about developing eco tourism.
1. To improve the quality of hotels or places, which, tourists are staying.
2. To make more interesting introducing and advertising our country. Therefore to prepare a high professional guide.
3. To knowledge every citizen of Mongolia about advantages of eco tourism.
4. To make stronger protection of historical sights and nature.
5. To construct a new complexes for tourists.
I believe that if we can make those opinions real, tourists which coming to visit Mongolia will be increased day by day. They will go back to their country with full satisfaction in their heart, because they have seen the unique complex of nature and ever blue sky. And they will save those moments, which spent in Mongolia, in their mind for a long time and would come back with pleasure.

Миний нутгийн ландшафт

Хөх Азийн цээжинд ирж буцахын учир
Хүмүүний алтан заяа энд байхын учир
Туурайн тамгатай хөрсөн дээр унагатай хамт тэмцэж хөлд орохын учир
Тунгалаг шандны толиог хулантай хамт булаалдаж рашаан амсахын учир
Би Монголдоо мэндэлсээн... ( Ш.Гүрбазар” Би Монголоороо гоёдог”)
Өвөг дээдэс маань бидэнд дахин давтагдашгүй, говь, хангай, хээр хосолсон үзэсгэлэн төгөлдөр уудам тэнэгэр газар нутгийг өвлүүлэн үлдээжээ. Толгой дээр мөнх хөх тэнгэр цэлийж, хөл доор маань үржил шимээр дүүрэн хөрс гишгэгдэнэ. Ийм ховор гайхалтай нутгийг тэд ямар үнэ цэнээр харь элэгтнээс харамлан хамгаалж үр хойч бидэндээ үлдээснийг хэн ч үл мэднэ. Тиймдээ ч эрт үеэсээ байгал орчноо хамгаалах хууль журмуудыг тогтоож, түүнийгээ ч бусдаас илүүгээр даган мөрдсөөр ирсэн. Үр хойчдоо бага балчираас нь ан амьтан, ус ургамал газар нутгаа хайрлан хамгаалж, тэдэнтэй харилцан шүтэлцэж амьдрахыг зааж сургадаг сайхан уламжлалтай.
Дэлхийн өнцөг булан бүрээс ирсэн жуулчид эх нутгаас минь буцахдаа сэтгэлдээ байгалийн хосгүй цогцлоог үзэж харсандаа бахархан, сэтгэлдээ нууцхан бишрэл тээсээр оддог гэвэл хилсдэхгүй. Улс орон болгон Монгол нутгийн мөнх хөх тэнгэрийг шагшин гайхдаг, бид ч түүндээ сүсэглэн биширдэг билээ. Гэсэн ч сүүлийн үед тэрхүү гайхалтай байгал маань олон хүчин зүйлээс шалтгаалан эвдрэн сүйтгэгдэж байна.
Манай орны эдийн засгийн 50 орчим хувийг ашигт малтмал, 30 орчим хувийг мал аж ахуй, 10 хүрэхгүй хувийг аж үйлдвэрлэл буюу экспортлол, үлдсэн хувийг бусад салбарууд бүрдүүлдэг. Миний бодлоор эдийн засгийг бүрдүүлдэг хамгийн эрсдэл багатай бөгөөд ашиг ихтэй салбар нь аялал жуулчлал юм. Хэдийгээр аялал жуулчлал улирлын чанартай бөгөөд тогтворгүй шинжтэй боловч уул уурхайн салбартай харьцуулахад зардал болон байгалийн нөөцийн зарцуулалт бага юм. Миний дүгнэлтээр Монголд аялал жуулчлал болон уур уурхайн салбарыг адилхан хэмжээнд хөгжүүлэх нь тохиромжтой. Хэдийгээр манай оронд аялал жуулчлалын нөхцөл дээд зэргийн түвшинд хүрээгүй боловч дээр хэлсэнчлэн, бусад улс орнуудаас хамаагүй том давуу тал бидэнд бий. Аялал жуулчлалыг өндөр түвшинд хөгжүүлсэн тохиолдолд тухайн орны эдийн засгийн нөөцийн 20 хувийг бүрдүүлэх боломжтой гэж үздэг.
Уул уурхай өндөр түвшинд хөгжиж буй нь магтууштай хэрэг боловч Монголын нөхцөлд ашигт малтмалаа ухаж авчихаад орчин тойронд нь нөхөн сэргээлтийг огт хийхгүй байгаа нь нууц биш. Иймээс уул уурхайн салбар манай орны байгал орчинд нөхөж болшгүй их хэмжээний хор уршиг учруулж байна. Бидэнд үлдээсэн онгон дагшин, үржил шимтэй, ан амьтан ус ургамалаар баялаг байсан газар нутгийг бид үр хойчдоо үржил шимгүй болж үгүйрч хоосорсон, ухаж сэндийчсэн газар болгож үлдээх гэж үү? Магадгүй хуулиар бүхнийг шийдвэрлэнэ гэдэг худлаа. Гэсэн ч тэр сүрхий байгаль орчны талаархи хууль нь үйлчлэхээ байж салхинд туугдан замхарсан баймааргүй юм.
Мал аж ахуйгүйгээр Монгол улсыг төсөөлөхөд бэрх. Мэдээж бэлчээр, халдварт өвчин гэх мэт олон асуудал энэ салбарт тулгардаг. Гэсэн ч эрт дээр үеэс монголчууд мал аж ахуй эрхлэн, байгал дэлхийтэйгээ хэрхэн зохицон амьдах талаар мянга мянган жилийн туршлага хуримтлуулсан ард түмэн. Тэгээд ч мал төрийн хамгаалатанд байдаг нь малчин ард түмний хувьд нүдээ олсон хэрэг юм.
Дэлхий дахины хөгжил дэвшил өдрөөс өдөрт нэмэгдэж, шинэ техник технологууд өсөн олширсоор. Тэрхүү ололт амжилтууд бидний амьдрал ахуйг илүү амар хялбар болгож, биднийг төгс төгөлдөр оршихуйд ойртуулсаар байна. Мэдээж энэ бол хорвоо ертөнцийн дээд оргил болох хүмүүн төрөлхтөн бидний оюун ухаан хичнээн гайхалтай болохыг баталсан хэрэг. Тэрхүү амар хялбар, төгс төгөлдөр, хүчирхэг байдалд хүрэх явцдаа бид байгаль эхдээ хичнээн хэмжээний хор уршиг учруулсныг барагцаалж таамаглах аргагүй болжээ. Түүгээр барахгүй бид хүчирхэгжих тусам байгаль эхдээ төдийгүй өөрөө өөрсдөдөө ч аюул занал хурааж байна. Ямартай ч хөнөөж сүйтгэсэн ургамал, ан амьтан, хордуулж бохирдуулсан ус агаараа, хатааж ширгээсэн гол горхи, нуур цөөрөм, ухаж сэндийчсэн уул талаа эргэж хараад нэгийг бодох цаг нэгэнтээ ирсэн. Үүнийг эх дэлхий маань бидэнд чимээгүйхэн анхааруулсаар байгаа. Цөлжилт, ган, зуд, үер энэ бүхэн цаанаа нарийн уялдаа холбоотой бөгөөд хүн байгалийн зохисгүй харилцаанаас үүдэлтэй гэдэгт би итгэдэг.
Мэдээж шинжлэх ухаан техник технологи өндөр түвшинд хүрч байгаа нь сайшаалтай. Гэсэн хэдий ч тэрхүү хөгжил дэвшил биднийг болон хойч үеийнхний маань амьдралыг хөнөөх хүчин зүйл болохыг хэн ч үл хүснэ. Магадгүй энэ бүхэн хөгжил дэвшлийн сөрөг тал бөгөөд заавал байх ёстой үзэгдэл ч байж болох. Хүн төрөлхтөн биднийг өнөөдрийн энэ өндөрлөгт хүргэсэн аугаа оюун ухаанаа байгалийн баялгуудийг зөвөөр ашиглах, нөхөн сэргээх арга замыг олоход ашиглах нь зүй.
Улс гүрнүүдэд хот суурингууд улам олширч байгаа. Үүнийг даган хүн амын бөөгнөрөл, байгал экологийн асуудал улам хурцаар тавигдаж байна. Харамсалтай нь нийслэл Улаанбаатар хот маань үүний нэгэн тод жишээ болж агаарын бохирдлын хэмжээгээрээ дэлхийд гуравдугаарт жагсдаг болсон. Монгол улсын хүн амын талаас илүү хувь нь Улаанбаатар хотод аж төрдөг. Анх энэ хотыг сүндэрлүүлэхдээ метрополитен болтлоо томорно гэж тооцоолоогүй ба одоогийн байдлаар ч хот төлөвлөлт хэт замбараагүй байгаа нь нууц биш. Ийм нөхцөлд хүрээлэн буй орчны асуудалтай тулгарахгүй байна гэдэг боломжгүй. Энэ бүхнийг эс тооцон Улаанбаатар хот улсын маань нүүр царай гол төв болсон үзэсгэлэнтэй том хот болж өргөжсөөр.
Хөгжил дэвшлээр тэргүүлж буй улс орнууд хүн ам ихтэй том хотуудынхаа экологийн асуудлыг нарийн зохион байгуулалттай, зөв хот төлөвлөлт, цэцэрлэгжүүлэлтийн тусламжтайгаар шийдвэрлэдэг. Гэвч Монголд энэ үзүүлэлтүүд дутагдалтай байгаа нь ойлгомжтой. Улсын маань нийслэл байгаль экологийн зөв орчин нөхцөлтэй, эх дэлхийдээ ээлтэй хот байгаасай гэсэн хүсэл Монгол улсын иргэн бүрийн цээжинд бий. Үнэхээр л Улаанбаатар маань орой үдшийн цагаар залуус хөөрөлдөн алхах ногоон модот цэцэрлэг, гудамжаар алхаж яваад амсхийж тухлан суух сандал, хогон дотроо живэхгүйн тулд хогийн сав, хавар намрын цагаар шороондоо даруулахгүйн тулд бут зүлэг дутжээ. Агаарын бохирдол ч багасаж, аз нь таарвал сургууль цэцэрлэг, яслийн хашаанд манаачид нь хөөгдөн байж суух, эсвэл архи тамхины үнэр нэвширсэн баар уушийн газраас өөр орох суухаас өөр замгүй залууст архи дарсны газраас холдож чөлөөт цагаа зөв боловсон өнгөрөөж болох нэг ч гэсэн газар нэмэгдэнэ.
Сүүлийн үед тогтвортой хөгжлийн талаар их яригдах болсон. Тогтвортой хөгжил гэдэг нь техник технологоос гадна хүний хөгжил болон экологийн нөхцөл нөөцийн хүчин зүйлийг анхааран зэрэг хөгжүүлэх явдал юм. Улс орон маань зөв замаар, байгал орчинд ээлтэйгээр өндөр хөгжилд хүрээсэй гэж хүсэл иргэн бүрт бий. Гагцхүү манай улсад энэхүү бодлого дутагдалтай байгаа нь нууц биш.
Ýíýõ¿¿ ¿çýñãýëýíò áàéãàëèéã ¿ð õîé÷äîî óíàãàí òºðõººð íü ºâë¿¿ëýí ¿ëäýýõ íü áèäíèé ¿¿ðýã òºäèéã¿é àëäàð ãàâúÿà þì. Ìàíàé çàñãèéí ãàçàð “ìàðãààøèéí ººõíººñ ºíººäðèéí óóøèã äýýð” ãýñýí áîäëîãî ÿâóóëäàã. Ãýñýí ÷ õîæìûí ò¿¿õýíä áèäíèéã ¿ð õîé÷èéíõîî èðýýä¿éã áàëëàñàí õýìýýí áè÷âýë áèäíèé õèéæ á¿òýýñýí ¿éëñ, îëîëò àìæèëò á¿äãýðíý. Òèéìýýñ çºâõºí ºíººäðèéã áèø ìàðãààøèéã áàñ õàðñàí áîäëîãî ÿâóóëàõ íü ÷óõàë áîëæýý. Ýöýñò íü õýëýõýä áàéãàë îð÷íû àñóóäàëä áàãà ÷ ãýñýí àíõààðàë õàíäóóëàõ íü çºâõºí èðýýä¿é õîé÷äîî îðóóëàõ õóâü íýìýðýýñ ãàäíà ººðñäºäºº ýð¿¿ë ñàðóóë àìüäàð÷, óðò óäààí íàñëàõûí òýìäýã þì.
Ýõ îðíûõîî èéì ãàéõàëòàé ¿çýñãýëýíò áàéãàëèéã ýâäëýí ñ¿éòãýæ, õîîñëîõ íü äýíä¿¿ õàðàìñàëòàé áèø ãýæ ¿¿? Íýãèéã áîäîõ öàã íü èðýýã¿é ãýæ ¿¿? ßðüæ áè÷èõýýñýý èë¿¿ õèéæ á¿òýýõ öàã íü èðýýã¿é þì óó?

Надад үхтлээ үнэнч анддаа би өөрөө гайхамшигт сайн нөхөр байхсан

Би багаасаа дүүтэй болохын хүслэн болсон хүүхэд байсан юм. Гэсэн ч яагаад ч надад төрсөн дүүтэй болох боломж байхгүй байлаа. Тэгээд би дүүгээрээ юуг сонгосон гээч? Нохойг.
Намайг мэдээ орсон цагаас л манайх нохойтой байсан юмдаг. Уг нь их л харь холоос манай гэр бүлийг зорьж ээжийн минь өвөрт ирсэн “нөхөр” байлаа. Одоо санахад өөрөө бяцхан байсан юм болохоор би нохойг биш нохой намайг асардаг байжээ. Их ч ухаантай нохой байж. Нэг ёсны асрагч хийж миний ойр орчим л гүйж явдагсан. Дөнгөж хэлд орчихоод нохойгоо дандаа “дондууш” гэж дууддаг байсныг минь гэрийнхэн дандаа шоолдогсон. “Хав хав” эсвэл “нохой” гэж хэлүүлэх гээд чадаагүй гэнэ лээ. Даанч “сагсаан дондууш” - ийгаа асрах миний ээлж болохоос өмнө үхчихжээ. Үүнээс хойш би 4 хөлт анд нарт үргэлж ач санаж явах болсон юм.
Дараа нь бас л түүнтэй адилхан сагсгар “дондууш” – ийг амьсгал хураах хүртэл нь нь тэжээж ном ёсоор нь оршуулсан юмдаг. Тэр ч гэсэн миний хувьд үнэлж барашгүй үнэнч анд байсан билээ. Үүнээс хойш нохой тэжээх туршлагатай болж заримдаа хүмүүс надад нохойгоо сургуулхаар өгдөг боллоо.
Харин одоо манай гэрт нэг бас нэг дондууш... Охин нохой болоод ч тэр үү... Би хэт эрхлүүлснээс болоод ч тэр үү... Миний мэдэх нохойнуудаас хамгийн эрх танхи амьтан бол энэ “цагаан дондууш”. Намайг хичээлээсээ ирэхийг хүлээж хаалга манаж үүдэнд хэвтээд, эсвэл цонхны тавцан дээр гарч суугаад бууж ирж ус ч уудаггүй, эсвэл сандлын цаанаас өдөржин цухуйдаггүй гэсэн. Намайг гэртээ ирэнгүүт л бөөн баяр болж гэр нураахыг шахна.
Сүүлийн үед шалгалт шүүлэг гээд зав гарахаа байлаа. Анд нөхөд найз залуу гээд нэг л их завгүй Анужин гэртээ харуй болход л орж ирнэ. Зарим өглөө оройтож сэрээд дондуушийг салхилуулж амжихгүй, зарим орой дэндүү оройтож ирээд дондуушийгаа цангааж турааж алахаа шахна. Нэг орой гэртээ орж ирээд жижигхэн ширээ хивсэн дээрээ тавиад хичээлээ хийхээр газарт тухлан суулаа. Дондууш бөмбөгөө зууж ирээд хичээл хийж байгааг хараад “намайг тоохгүй бололтой” гэсэн шинжтэй нуруунд наалдан томоотой хэвтлээ.. Гэнэт эрхийн балай дондуушийгаа би хачин ихээр өрөвдөв.. Тэгээд бодлоо... Энэ амьтанд надаас өөр хэн байгаа билээ? Намайг байхгүй бол энэ эрх танхи амьтан маань яах билээ? Надад энэ амьтан ийм хайртай, үнэнч, үргэлж намайг баярлуулж баясгаж байхад би дондуушыг хангалттай хайрлаж, халамжилж, зугаацуулж, баясгаж чадаж байна уу? Энэ амралтын өдрүүдээр дондуушийгаа жоохон баясгая даа л гэж бодогдов...
Манай гэрийнхэн нохойнд хайртай л даа.. Гэхдээ над шиг тийм хүчтэй биш.. Намайг байхгүй бол бүгд л завгүй гээд ядаж гадаа гаргах ч хүн олдохгүй ээ.. Хоолыг заавал миний гараас надтай цуг иддэг зуршилтай золиг л доо энэ.. Бага байхад нь хоолоо харамладаггүй болдог гээд заавал гар дээрээсээ толгойг нь илж байгаад өгсөөр сургасан нь тэр. Ээж аав 2 миний эзгүйд ганц эрх цагаан дондуушийг минь гадаа гаргаж байгаад гурван ч удаа алджээ. Би л хичээлээсээ ирж байж баахан хайж явсаар олдог юм. Хөөрхий амьтан намайг хайж байгаа царай нь. Дандаа миний өөрийг нь салхилуулдаг газруудын нэгэнд цомцойгоод л сууж байдаг юм. Угаас жижигхээн гөлөг байхаасаа эхлээд л миний гар дээр өссөн болхоор ээж аав 2 занг нь сайн мэдэхгүй байх нь аргагүй дээ. Болдогсон бол дондуушийн сэтгэл зүйг ойлгодог, гадаа гаргадаг, өдөржин зугаацуулж, баясгаж хооллож ундлаж хэн нэгэн, эсвэл цэцэрлэг маягийн газар аваачиж өгчихөөд хичээлдээ явж ирээд авч байхсан. Даан ч тийм газар алга аа.. За даа.. Хүн хүнээ ойлгохоо больчихсон нийгэм, миний эрхийн тэнэгийг надаас өөр хэн л ойлгоо аж даа... Магадгүй нохойгоо ингэж эрхлүүлсэн намайг ч гэсэн хүмүүс ойлгохгүй биз ээ... Гэхдээ би нохойгоо зөв эрхлүүлсээн..
Их Британид амьтан тэжээхэд заавал 1 – 2 сарын турш амьтан тэжээх тусгай хичээлд сууж зөвшөөрөл авч байж л амьтан тэжээх эрхтэй болно гэсэн хууль гарчээ. Би хэрэв Их Британийн иргэн байсан бол хуулийн дагуу хариуцлага хүлээх байжээ. Эсвэл нөхөр Анужин та амьтан тэжээх чадваргүй гээд дондуушаасаа хагацах болох байж. Эсвэл АНУ ч юм уу өөр ямар нэгэн зөвхөн хүний төдийгүй амьтны эрхийг дээдэлдэг улсад байсан бол би мөн л хариуцлага хүлээх байж. Тэгтэл Монголд нохойн асрах, “үрчлэх” газар байтугай олигтой мал эмнэлэг тийм ч олон биш байна. Харин харамсалтай нь хөрөнгө мөнгөгүй атлаа нохойн устгалыг бол сайн явуулж байгаа шүү энэ төр засаг. Ер нь Монголын иргэн болгон багаасаа байгаль дэлхийгээ хайрладаг байгаасай. Харин байгал дэлхийгээ хайрлана гэдэг чинь цэцэг тарих, амьтан тэжээхээс л эхэлдэг юм шүү дээ..
Нохой гэдэг амьтан чинь урт насалдаггүй юм аа хөөрхий. Намайг хайрлах гээд л.. Надаар хайрлуулах гээд л энэ дондууш маань надад ирсэн юм шүү дээ.. Үнэндээ миний эрх цагаан дондууш буюу Лэкси маань миний хувьд нохой биш үргэлж мөрөөддөг байсан дүү минь юм шүү дээ... Миний юугаар ч сольшгүй эрдэнэ... Тэд 3 уулаа л надад миний гэр бүлийн нэг гишүүн миний ах, эгч, дүү шиг минь л үнэтэй...