Түүндээ...

Ýíý áè÷ëýãèéã ìèíü õýçýý ÷ óíøèõã¿é ч гэсэн таньдаа зориулий...
Òýð íýãýí çàëóó ò¿¿íä ºãñºí õàéðûã ìèíü ºðºâäºõ ñýòãýëã¿éãýýð äýâñýëæ îðõèîä, ýðãýæ ÷ õàðàëã¿é áàðäàì àëõñààð íàìàéã õàÿí îäñîí. Õàðèí ìèíèé õóâüä түүнд өгсөн хайр äýíä¿¿ àðèóí íàíäèí áàéñàí. Òýíýãòýý ë áè ò¿¿íèé ººðòºº õýòýðõèé èòãýëòýé áàðäàì çàíä íü òàòàãäàæ óõààíàà àëäòàë äóðëàæ áèëýý. Бүхнийг хэлснээр нь хийж, уурлах тоолонд нь айж, чадах ядахаараа аргадан, бардам зангаа хэсэгхэн гээж билээ. Найз нөхөд, тэр бүү хэл гэрийнхнийгээ ч умартан түүнтэй л хамт байх гэдэг болов. Бодож тунгаахаа ч мартаж, зуны гурван сарыг гайхалтай өнгөрөөсөөн.Тэр бүх хугацаанд нàéç á¿ñã¿éòýé ãýäãèéã нь ìýäýëã¿é ãàíöõàí минийх ãýæ àíäóóðч явсансан. Хожим нь ¿çýí ÿäìààð, õîñ õî¸ðûí ãýãýýí õàéðûã ãóòààñàí íóóö àìðàã ãýäýã íýðèéã ç¿¿æ áèëýý. Энэ бүхнийг олж мэдээд өөртөө дэндүү их гутарсаан... Надад хайртай минийх л байна гэж яах гэж намайг хуурсийн? Тэгэхдээ тэргүй зовж ядарч туйлдсан надад яах гэж зовлон нэмсийн? Зүгээр л чи миний утсан хүүхэлдэй гээд хэлчихсэн бол би хамаагүй бага нулимас унагааж, хувь талвиландаа ингэтлээ гомдож суухгүй байсийн. Бүтэн 2 жил зэвэрч, гундаж, цэцэг шиг хатаж гандаж хүлээхгүй байсийн...
Бурхан эсвэл ад зэтгэрээс би олон зүйлийг нэхээгүй ээ. Түүний минь дүрийг надад ганцхан харуулаач л гэж гуйсан. Аль нь ч юм хүслийг минь биелүүлсээн. Даанч тэр минь аль хэдийн минийх биш болжээ.. Минийх ч байгаагүй л дээ.. Хүүхдийн эцэг хүний авааль нөхөр болжээ.. Хөөрхөн хүүтэй болсныг чинь мэдээд их баярласаан...Яагаад гэвэл таныг аз жаргалтай байгааг олж мэдвэл би үнэн сэтгэлээсээ баярлах л болно.
Ñ¿¿ë÷èéí óäàà õýëüå.. Áè òàíüä õàéðòàé.. ßã îäîî ë òàíûã ýðãýæ èðýõã¿é ãýäýãòýé ýâëýðüå.. Îäîî òàíûã äàõèæ õ¿ëýýõã¿é ýý.. Гэгээхэн хайрыг дахин амсах эрхээ бүх л амьдралынхаа турш хасуулж, нàäàä õàéðëàñàí ýðõ ÷ºëºº õýìýýõ гаслант øîðîíд чинь насан туршдаа хоригдоё. Эíãýðò ÷èíü òýâð¿¿ëýí ýðõýëæ ñóóãàà эхнэрийн чинь óðóóëä балын амт íýìий, хүүгийн чинь ирээдүйд аз, одийг хүсье. Òàíüä çîðèóëæ áè÷ñýí òýìäýãëýë, íàäàä äóðñãàñàí òàíû çóðàã á¿ãäèéã íü øàòààж, нàäàä ºãñºí àìëàëòûã ÷èíü øºíº á¿ð óíàãàñàí íóëèìñ, áÿöõàí áèåíä ìèíü àõàäñàí ãóíèã ãóòðàëòàé õàìò öýýæèí äîòðîî æèâ¿¿ëüå.
Үéìýð÷ óéìàðñàí ñýòãýë äîòðîî хар буруу санаж õîðñîë үзэн ядалт òýýñýíã¿éээ. Èòãýýðýé… Òàíüä áèø ººðòºº ë ãîìäîæ áàéãàà íü ýíý. Áîëäîã áîë òàíüä ºãñºí ñýòãýëýý ñóãà òàòàæ àâààä òàíüòàé ºíãºð¿¿ëñýí ìº÷ á¿õíèéã îé äóðñàìæààñàà óë ìºðã¿é àð÷èõñàí. Албатай юм шиг би өөрөө л танд анхны харцаар дуралчихсан юм чинь.... Хэндээ ч гомдох вэ дээ.... Надад одоо харамсах зүйл байхгүй. Надад хөл дээрээ зогсох хүч бий.. Арай ч шургаад уначихгүй ээ... Нулимсыг минь арчих хэрэггүй.... Наад нулимас чинь 2 жил зоргоороо л урссийн... Үүнээс хойш эр хүнийг дахиж хайрлаж чадах эсэхээ би мэдэхгүй.
Зүгээр л тантай өнгөрөөсөн сайхан дурсамжаа л зүрхэндээ хадгалж, зүүдэндээ хааяахан нэг учирч байх гэсийн... Илүү зүйл надад хэрэггүү.. Яг ингээд л бид хоёрын хоорондох бүх зүйл үүгээр дуусаг...

Үнэлэмж

Мэдээж хүн болгоны гоо сайхныг үнэлэх үнэлэмж ондоо.. Би эр хүнд хайртай.. Гэхдээ эр хүний нэгэн адилаар сайхан бүсгүйн үзэсгэлэн гоог бишрэх дуртайгаа нуухгүй ээ... Ер нь 3 ахтайгаа өссөн болхоор жоохон эршүүд л дээ... Илүү дутуу аашгүй, байгаагаараа бас хээгүй охид надад таалагддийн.. Харин миний ямар эр хүнийг илүүд үздэг нь нууц хэвээрээ үлдэг..
Би өөрийгөө хөөрхөн гэж боддоггүйн. Жижигхэн эсвэл зурсан юм шиг хөөрхөн биш болхоороо тэгж хэлжаагаам бишээ. Тийм хөөрхөн биш ч бусдын хайрыг татдаг “аятайхан” бүсгүйчүүд зөндөө л байдаг. Зүгээр л аливаа юмны муу муухайг олж хардаг, муу муухайг сэтгэж, үйлдэж чаддаг болсон болхоор би өөрийгөө дотроосоо харлаж байгааг мэджийн. Үргэлж сайн сайхныг сэтгэж бусдад хайр түгээж явдаг хүн дотроосоо гэрэлтэж байдгийн.. Тийм л хүнийг гоё сайхан хүн гэх байх...Надад сайн сайхныг сэтгэх чадал тэнхээ үгүй болжээ.. Хүүхэд байхдаа хамгийн сайн сайхныг сэтгэж, хүн болгоныг хайрлаж чаддаг л байлаа... Харин одоо миний хайр надад өөрөө өөрт маань ч хүрэлцэхгүй байна..
Зарим эрчүүд будаггүй жинхэнэ төрхөөрөө байгаа бүсгүй сайхан гэдэг. Гэхдээ хичнээн байгаагаараа байя гээд усанд ч орохгүй, хиртэй хувцастайгаа, үсээ сэгсийлгээд, нүүрээ халтар татуулаад гүйгээд байж болохгүй биз дээ.. Бүх юм хөгжчихөөд байхад.. Мэдээж хэн нэгэнд ийм байдал таалагдаж болно л доо... Боломжгүй юм гэж байхгүйшдээ..
Нэг нууцыг дэлгий л даа... Ядаж хүний нүдэнд цэвэрхэн харагдахын тулд би өдөрт хоёр удаа шүршүүрт орж бүхэл бүтэн цагийг үрдэг. 7 хоногт 4өөс 5 цагийг хувцасаа угаахад, 2 цагийг угаасан хувцасаа индүүдэхэд зарцуулдаг.. Үсээ янзлахад өдөрт дор хаяж 10 минут... Нүүрээ будахад өдөрт дор хаяж 20 минут зарцуулдаг.. Тэгээд өдөр бүр буцаагаад тэр 20 минутын ажлаа угааж арилгахад 3 минут... Энд мөнгөний тухай ярих нь илүүц дээ... Яг ингээд бодохоор энэ их цаг хугацааг би яс юман дээр өөртөө зарцуулаад байна уу, бусдад сайхан харагдахын тулд бусдын төлөө л зарцуулаад байна уу гэдэг нь сонин. Амьдрал иймэрхүү байдлаар л нэгэн хэвийн өнгөрч байдаг..
Би ч бараг л буддаггүй л дээ.. Гэхдээ будаг шунхны талаар хэдэн үг цухуйлгахад зөвхөн аав ээж, ах эгч л охиноо, дүүгээ битгий буд гэж хэлдгээс үнэндээ бусад нь эсэргүүцдэггүймшдээ.. Бусад бүсгүйчүүд будаг шунхны ачаар нүүр царайгаа амилуулаад байхад тэр бүсгүй ч бас хоцрохыг хүсэхгүй л байх.. Бусдыг нь эрчүүд тоогоод ганцаараа үлдэх бүсгүй хүнд мэдээж муухай л байж таарна. Хэтэрхий хиймэл болохгүй л бол будаг шунх тийм муу зүйл бишээ...
Гоо сайхны хагалгааны тухай бас хэлэх үг байнаа... Хүн болгон төгс төгөлдөр байх албагүйээ... Уг нь байгаа юмыг байгаагаар нь л байлгавал зүгээр.. Гэхдээ яахав энэ нь тэр хүнд өөртөө итгэх итгэл нэмж байвал болохгүй, бүтэхгүй юм гэж байхгүй л дээ... Юу хэлэх гээд байна вэ гэхээр өөртөө хэтэрхий итгэлгүй хүмүүс гоо сайхны мэс засал хийлгэдэг байх гэж санагддаг. Түүнээс биш эсэргүүцдэггүймоо.
Бусдыг хэтэрхий их дуурайх, эсвэл хэт тахин шүтхийг би огт таашаадаггүй. Өөр хэн нэгэнтэй адилхан болохыг хүсэж мөрөөдөж яваа бол та өөрөө өөртөө эзэн биш, та өөрөө өөртөө эзэн биш бол бусдын нүдээр та хэн ч биш харагдана.
Зарим нэг залуус ухаантай эмэгтэй миний сэтгэлийг гижигдэхгүй гэхийн.. Тэрнээс бусад гоо сайхныг үнэлэх үнэлэмжийг би хүлээн зөвшөөрнөө... Ганцхан энэ үнэлэмжийг л би эсэргүүцэж байна. Энэ бол хүйсийн тэгш эрхийн асуудал ч биш.. Хүн хүнээ хүндлэх, хайрлахтай холбоотой асуудал. Хэрвээ нээх сайхан хүүхэн адсага шиг ааштай, ямар ч чадваргүй, зөрүүд мунхуу байвал тэр хүүхнийг үзэсгэлэн гоо гэж нэрлэж би лав чадахгүй. Хэрвээ тийм ааш араншинтай бол “би бол буга согоо чи бол доод төрөлтөн” гэж харьцаж байгаагийн л шинжшдээ.. Хүнтэй хүн ёсоор харьцаж байвал тэр чинь гоо үзэсгэлэн мөнөөс мөн... Ер нь хөөрхөн хүмүүс их зантай болох гээд байдаг талтайшдээ.. Гоо үзэсгэлэн оюун ухаан 2 нэгэн биед заяадаггүй л гэдэг. Яс юман дээр хүн болгон Эйнштэйн эсвэл Билл Гэйтс шиг сод ухаантан байх албагүйээ.. Зүгээр л бусдыг хайрлах сэтгэлтэй бол тэр ухаатайн шинж л гэж би боддог.. Гэхдээ уншигч та энэ бусдыг хайрлах сэтгэл гэдэг үгийг хэт туйлшруулж хүлээж авч болохгүй шүү..
Би оогт царай хардгүй нтр гэж худлаа бурахгүйээ... Үнэнээ л хэлий царай хардаг аа хардаг... Гэхдээ яг ч царай биш биеээ авч яваа байдал, хувцаслалт.. гэх мэтийн л юм хардаг болохоос өдийг хүртэл нийгмийн байр суурь, өнгө зүс, мөнгө төгрөгөөр хүнийг үнэлэн дүгнэж байгаагүйм шүү...
Ер нь хүн төрөлхтөнд төгс төгөлдөр цэвэр гоо үзэсгэлэн үлдсиймуу? Тоотой хэдхэн л байнашд.. Угаасаа хүн заавал фото модель шиг царай, загвар өмсөгч шиг бие хаа, эрдэмтэн шиг гавал толгой, Шекспир шиг авьяастай байх албагүйшд.. Хүнийг харлах сэтгэл зүрх л байвал боллоо... Гэхдээ гол нь эхлээд өөрийгөө байгаагаар нь хайрлаж, хүндэлж сурч байж өрөөлийг хайрлаж ,өрөөлөөр хайрлуулна.. Өөртөө итгээд дараа нь өрөөлд итгэх нь зөв болов уу гэж боддог..

Ээ дээ энэ Улаанбаатрын зам, тээвэр үү...

Хэрэв замын түгжрэлээс шалтгаалж хичээлдээ ганц ч минут хоцордоггүй, хичээл тараад 2 цагыг замын түгжрээнд үрдэггүй байсан бол, үйлчлүүлдэг нийтийн тээврийн хэрэгсэл маань аятай тухтай байдаг бол, хэрэв автобусанд 1 өдөрт өнгөрөөдөг 3 цагийг өөр ямар нэг ашигтай зүйлд зарцуулж болдог бол гайхалтай байхсан.
Өглөө орой болгон оюутнууд төдийгүй ихэнхи нийслэлчүүд ажил, хичээлдээ явах гэртээ харихын тулд автобусанд багталцаж ядан явдагийг хүн бүр л мэднэ. Уг нь 2011 он боловч автобусанд суухаар социализмын үед амьдарч байгаа юм шиг санагдахыг яана.
Улаанбаатрын нөхцөлд хамгийн олдоцтой, хямд төсөр бөгөөд түргэн шуурхай, багтаамжтай тээврийн хэрэгсэл бол мэдээж том оврын автобус. Иймээс оюутнууд том оврын автобусыг сонгон үйлчлүүлэх нь дамжиггүй. Гэвч тэрхүү хамгийн олдоцтой хямд төсөр унаа маань ачааллаа даахаа нэгэнт больсныг хэлэх хэрэгтэй. Үүнээс гадна түгжирч гацан зөвхөн оюутнуудын төдийгүй нийслэл хотын бүх иргэдийн ажил албыг алдагдуулж байгааг ч мөн дурьдахгүй өнгөрч болохгүй. Түгжирч гацахаас гадна эвдрэх, осолдох, зогсоол дээр зохих хугацаанаас илүү удаан хугацаагаар зогсох зэргээр маш их төвөг чирэгдэл учруулж байна. Мөн хэтэрхий олон хүн сууж яваагаас шалтгаалан халаасны хулгай ихээр гардаг болсон. Өөрөөр хэлбэл нийслэлд явж буй ихэнхи том оврын автобус үйлчлүүлэгчдийн тав тух аюулгүй байдал болон, энгийн техникийн шаардлагыг хангахгүй байна. 2008 оны судалгаагаар:
• Үйлчилгээнд ажиллаж байгаа төрийн 2, хувийн хэвшлийн 98 аж ахуйн нэгж, байгууллагатай “Ажил үйлчилгээний гэрээ” байгуулан тээвэрлэлтийн үйл ажиллагааг зохион байгуулдаг
• Хотын иргэд өдөрт 3.4 сая зорчилт хийдэг,
• Үүнээс 2.4 саяыг нь нийтийн тээврийн хэрэгслэлээр зорчдог
• Нэг иргэний өдрийн дундаж зорчилт – 3,4 удаа.
• Дундаж зорчилтын зай – 3,4 км,
• Зарцуулдаг хугацаа нь дунджаар 29 минут,
• Дундаж хурд 8 км/цаг.
• “Хот орчмын”, “хотын доторх” гэсэн ангиллаар нийтийн тээврийн 92 чиглэлд үйлчилгээ үзүүлдэг
• Нийслэлийн хэмжээнд өдөр тутамд их багтаамжийн автобус, троллейбусны 42 чиглэлд 486, бага багтаамжийн автобусны 65 чиглэлд 1100 гаруй бүгд 1603 автобус, троллейбус шугаманд ажиллаж байгаагийн зэрэгцээ таксийн 21 байгууллагын 645, нийт 2248 тээврийн хэрэгслээр зорчигч тээвэрлэлтийн үйлчилгээ үзүүлдэг
• Нийтийн тээврийн үйлчилгээнд ажиллаж байгаа тээврийн хэрэсэл нь хотын нийт тээврийн хэрэгслийн 2,1 хувийг эзэлж нийслэлийн хүн амын 60 гаруй хувийг өдөр тутам тээвэрлэдэг
• Нийтийн тээврийн үйлчилгээнд явж буй автобус хоорондын зай буюу хүлээлтийн дундаж хугацаа том оврын автобусны хувьд ойролцоогоор 4-5 минут, цахилгаан тээврийнх 6-7 минут, микро автобусных 3-4 минут орчим
• Тухайн онд нийт 193,0 сая зорчигч тээвэрлэсэн
гэсэн үр дүнтэй гарчээ.
Харин өнөөдрийн байдлаар хичээлийн шинэ жил эхэлсэнтэй холбогдуулан орон нутгаас оюутан сурагчид нийслэлд шилжин ирж суурьших болсноор хотын иргэд улам нэмэгдсээр л байгаа. Ачаалал нь нэмэгдсэн боловч ийм зохицулалтыг хийснээр нийтийн тээврийн компаниуд урьдныхаас арай алдагдал багатай ажиллах болсон бөгөөд хөнгөлөлтийн үнэмлэхээр явдаг оюутнууд болон жирийн иргэдийг нэгэн доор тээвэрлэх болжээ. Ингэснээр том оврийн автобуснууд ачааллаа даахаа больж, оюутан болон бусад зорчигчдийн аль альных нь эрх зөрчигдөж байгаа юм. Ингэж иргэдийн эрх ашиг зөрчигдсөөр байгаа боловч нийтийн тээврийн тоо ширхэг огт нэмэгдэхгүй байна.
Ихэнхи нийтийн тээврийн автобуснууд хуучирч элэгдсэн байгаа нь замын хөдөлгөөнийг удаашруулах, осол аваар гаргах, үйлчлүүлэгчдийн тав тухтай байдлийг алдагдуулах гэх мэт олон сөрөг нөлөөтэй байна. Жишээ нь: 10 сарын 19 ний өдөр олон тооны зорчигч тээж явсан МУИС чиглэлийн автобусны дугуй салж унасан. Мөн зарим том оврийн автобуснууд халаалт болон агааржуулалт муутайгаас олон тооны зорчигчидтой тохиолдолд бараг амьсгалахад ч бэрхшээлтэй болдог. Халаалт муутай тохиолдолд өвлийн улиралд зорчигчид даарч хөрөн явахаас өөр аргагүйд хүрдэг.
Саяхан ирсэн тусламжийн 400 шинэ автобусыг аль аль чиглэлд тавьсан нь мөн л тодорхойгүй байна. Автобус хоорондын буюу хүлээлтийн зай замын түгжрээ, техник технологийн шалтгаанаас болон өөр олон шалтгаанаас болж гажуудсанаар нэг автобусанд суух хүний тоо ихдэж тухайн автобусны ачаалал даац хэтэрдэг. Жишээ нь: 2009 онд өвлийн тэсгим хүйтэнд 26 номерийн автобусыг 2 цаг хүлээх ч тохиолдол гардаг байсан. Иймэрхүү маягаар олон тооны оюутнуудын эрх ноцтойгоор зөрчигдөж байна.
Хэрвээ байдал энэ маягаар үргэлжилбэл жил ирэх тусам өсч буй нийслэлийн хүн амд нийтийн тээвэр огт хүрэлцэхээргүй болж, их дээд сургуулиуд хамгийн ихээр байрладаг чиглэлд явах автобусны тоо огт хүрэлцэхээргүй болж оюутнуудын төдийгүй нийслэлийн бүх иргэдийн эрх ашиг ноцтойгоор зөрчигдөж, хүн машин 2 багталцахааргүйд хүрэх юм. Яваандаа хэн ч тээврийн хэрэгсэлээр зорчихоо больж ажил сургуульдаа алхаж явдаг болоход хүрч мэдэх юм.
Чиглэл чиглэлийн нийтийн тээврийн хэрэгсэлийн тоо ширхэг нийслэлийн байнгын болон түр оршин суух иргэдийн тоо болон тухайн чиглэлийг хамрах дүүргүүдэд оршин суух иргэдийн тоотой харьцуулахад хангалтгүйгээс гадна ихэнхи нь хуучирч элэгдсэн байдалтай байна. Үүнийг нэмэгдүүлэхгүй дахин шинээр худалдаж авахгүй байгаа нэг гол шалтгаан бол эдийн засгийн шалтгаан юм. Тус эдийн засгийн шалтгаан нь шатахууны үнийн хөөрөгдөл болон төр засгаас үзүүлж буй дэмжлэг туслалцаа хомс бөгөөд хангалтгүй, хяналтгүй байгаагаас үүдэлтэй. Үүнээс гадна микроавтобусыг саппорогоос зүүн 4 зам хүртэл нийтийн тээврийн үйлчилгээ үзүүлэхийг хориглосон нь төв замын чиглэлд явдаг автобуснуудын ачааллыг улам ихээр нэмэгдүүлжээ.
Том оврын автобусанд зорчиж буй иргэдийн ихэнхи хувь нь оюутан залуучууд болон өндөр настангууд байдаг ба тэд автобусаар үнэгүй зорчих тусгай үнэмлэхтэй. Тийнхүү том оврийн автобусаар оюутнууд болон өндөр настай иргэдийг үнэгүй зорчуулснаар тухайн нийтийн тээврийн компанийн ашиг орлого багасна. Иймээс том оврийн автобусны компаниудад тодорхой мөнгөн дүнг төрөөс олгоно. Зарим нэг компанид энэ мөнгөн дүн шинэ автобус худалдаж авах байтугай байгууллагын үйл ажиллагааг хэвийн хэмжээнд явуулахад арайхийн хүрэлцдэг бол заримд нь гаргаж буй зардлын хэмжээнээс хамаагүй илүү хэмжээний мөнгөн дүн очдог.
Том оврын автобусанд хөнгөлөлттэй зорчих үнэмлэх болон наалтны талаархи асуудлыг хөндөхгүй өнгөрч болохгүй юм. Тус хөнгөлөлттэй зорчих үнэмлэх болон наалт нь олж авахад хүндрэлтэй, захиалга авахдаа хэдхэн хоног авдаг ба олгохдоо маш удаан хугацааны дараа олгодог. Мэдээж зарим нэг хол гэртэй оюутнууд тус наалтийг олж авхаас өөр арга байхгүй учир тэрхүү наалт “шаглагддаг”. “Шаг”-ийн наалт тэнгэрт хадсан үнэтэй. Энэ нь маркетингийн маш нарийн бодлого шиг санагддаг. Төр засгаас оюутнуудаа энэ тал дээр түлхүү дэмжвэл асуудал гарахгүй л болов уу...
Миний таамаглаж буйгаар зарим нэг нийтийн тээврийн компаниуд шинэ автобус авч болохоор ашигтай ажиллаж байгаа боловч тухайн чиглэлд дахин шинэ автобус нэмбэл ашиг нь багасахыг мэдэж байгаа учир үйлчлүүлэгчдийн эрх ашгийг санаатайгаар зөрчиж байна. Энэ асуудал нь оюутан ихээр зорчдог ШУТИС, МУБИС, МУИС, Зайсан буюу ХААИС, Офицер буюу Цагдаагийн академи гэх мэтийн улсын том том сургуулиудын чиглэлд хамааралтай.
Энэхүү асуудлыг шийдвэрлэх арга замуудыг санал болгоход:
• Саяхан тусламжаар ирсэн 400 автобусыг оюутан хамгийн ихээр зорчдог том том улсын сургуулиудын чиглэлд түлхүү тавьж өгөх
• Хуучирч элэгдсэн автобуснуудыг “актлаж” дахин шинээр автобус худалдаж авах хэрэгтэй
• Нийтийн тээврийн компаниуд том оврийн автобуснуудын зорчих цагийн хуваарийг нягт нарийн боловсруулж, ажилчид албан хаагчдаа сайтар зохион байгуулж нарийн цагийн хуваарийг даган мөрдүүлэх
• Автобусны тоо ширхэг олширсноор автобус хоорондын зай ойртож, хүлээлтийн хугацаа багасах бөгөөд том оврын автобусны ачаалал багасах юм.
• Нийтийн тээврийн компаниудын төсвийн зарцуулалтад төрөөс тусгайлан давхар хяналт тавьж, олгож буй тусламж, мөнгөн дүнгийн хэмжээг тус тусад нь зөв зүйтэй хэмжээнд ялгаж салган тавьж өгөх
• Метро байгуулах

Улаанбаатар хотын замын түгжрэлийн асуудал бол аль ч том хотод байдаг л жирийн асуудал боловч миний бодлоор манай нөхцөлд энэ нь бараг гамшгийн хэмжээнд хүрээд байгаа гэвэл хилсдэхгүй. Жишээ нь : өчигдөр оройн 5 цаг 10 минутанд таван шараас машинтай хөдөлж МУИС – ын А байранд хүрэхэд хүрэхэд 7 цаг 04 болсон байв. Хичээл, шалгалтаасаа хоцролгүй ирэх үндэс алга.
Нийслэлийн замын түгжрэл маш олон шалтгаантай
• Нийслэл дэх хүн амын хэт бөөгнөрөл
• 2008 онд нийслэлийн 3 өрх тутмын нэг нь машинтай байсан бол одоо бараг айл өрх болгон машинтай болсон
• Дэд бүтэц хангалтгүй, бүр маш доод хэмжээнд зохион байгуулагдсан учир зам маш нарийхан, олон тооны тээврийн хэрэгслийн ачаалал даахааргүй
• Зам засварын ажил ихээр явагддаг боловч төсөв болон төлөвлөлт, хяналт хангалтгүй.
• Хатуу ширүүн уур амьсгалтай учир улирлын чанартай асуудлууд их тулгардаг. Жишээ нь: хүйтний улиралд халтиргаа гулгаа ихсэх, зам хагарснаас чанар нь муудах гэх мэт
• Замын хөдөлгөөнийг зохицуулах замын цагдаагийн ажилтнуудын тоо хангалтгүй.
• Төрийн албан хаагчдын ажил эхлэх, тарах цаг хичээл сургууль бусад хувийн хэвшлийн мөн хуваарьтай давхацсан

Одоогийн байдлаар хотын захаас хотын төв хүрээд буцхад дунджаар 2- 3 цагыг зарцуулдаг. Яваандаа 4 – 5 цаг зарцуллдаг болох шинжтэй. Хэрэв байдал энэ маягаар үргэлжилбэл “цаг бол алт” гэдэг үг амьдралд ямар ч хэрэгцээгүй хий хоосон үг болж хувирах бололтой. Бүгд л нийтийн тээврийг ашиглахгүй байхыг илүүд үзэх болов уу..
Баримт дурьдвал 2008 оны байдлаар Улаанбаатар хотын замын сүлжээ нийт 427.6 км. Үүнээс хатуу хучилттай улсын чанартай 76.9 км, хотын чанартай 200.9 км, дүүргийн чанартай 114.3 км, мөн 35.5 км шороон зам байна. Налайх, Гацуурт, Шувуун фабрик, Тэрэлж амралт, Баруун аймгуудын болон Багануур, хойд зуслангуудтай хатуу хучилттай замаар холбогдсон бөгөөд бусад хот суурингуудтай шороон замаар холбогдсон. Нийслэлийн гол гудамж замуудын зорчих хэсэг нь 6-22 м өргөнтэй, 1-2 урсгалтай, 2-6 эгнээтэй. Хотын болон хорооллын чанартай гудамжны 52 уулзвар байдгаас хоёр нь 2 түвшин дэх зангилаа юм. Хотын нутаг дэвсгэрт 61 гүүр байгаагийн зөвхөн 3 нь урьдчилан хүчитгэсэн арматур бүхий бетон гүүр байжээ.
Хүн амын бөөгнөрөлийг багасгах тал дээр надад олон санал бий. Орон нутгийн хөгжлийг хүчтэй дэмжих хэрэгтэй. Үүний нэг нь аль нэг том хотыг Монголын 2 дахь нийслэл хэмээн тунхаглаж бүтээн байгуулалтын ажлыг эрчимтэй өрнүүлж, их сургуулиуд Чойр, Дархан, Эрдэнэтэд салбараа нээж, сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэг, мөн ажлийн байрыг бүх л аймаг сумуудад нэмэгдүүлэх нь зүйтэй. Мөн тус тус хотуудын төлөвлөлтийг хийхдээ олон зуун жилийн дараахийг харах хэрэгтэй.
Нийтийн тээврийн асуудлыг зөв зохистой шийдвэрлэснээр хүмүүс хувьдаа машинтай болохыг төдийлэн эрмэлзэхээ больж нийтийн тээврийг сонгодог болно. Шинэ төрлийн тээврийн хэрэгслийг үйлчилгээнд оруулах хэрэгтэй. Энэ нь метро буюу електричка байж болно.
• Дэлхийн ихэнхи том хотуудын төв замууд доод тал нь 6 эгнээтэй байдаг. Хотын төв зам 2 урсгал 4 эгнээтэй бол үүнийг өргөсгөж 6 - 8 эгнээтэй болгох хэрэгтэй. Мөн төв замын туслах замуудыг ихээр барих хэрэгтэй.
Авто замын сүлжээг шинэчлэхэд Улсын төсөв, Монгол улсыг хөгжүүлэх сан, Нийслэлийн төсвөөс ихээхэн хөрөнгө гарган, 2005-2008 онд Улаанбаатар хотод 60 км авто зам, нэг гүүрийг шинээр барих буюу өргөтгөн шинэчлэх ажил гүйцэтгэсэн байна. Мөн энэ хугацаанд хотын төв зам болон хорооллын доторхи авто замуудад 304,667 м2 засварын ажил хийжээ. 2008 онд Улаанбаатар хотын авто зам, замын байгууламжийн зураг төсөв боловсруулах, шинэчлэх, засвар арчлалтын ажилд нийслэлийн болон улсын төсвийн хөрөнгөнөөс нийт 5,6 орчим тэрбум төгрөгийн ажлыг гүйцэтгэсэн байна. Гэвч энэхүү ажлууд нь Монголын хатуу ширүүн уур амьсгалд амархан элэгдэж мууддаг учир төдийлэн үр дүнтэй болж чаддагүй байна. Иймээс бараг жил болгон зам засварын ажлыг дахин шинээр хийх шаардлагатай болдог. Зам засварын ажил хийх тоолонд замын түгжрэл нэмэгдэж ард түмэнд улам их хүндрэл учирдаг. Үүнээс гадна энэхүү ажилд зориулагдах төсөв нь хяналт муутай байдагт оршино. Иймээс зам засварын ажлын гүйцэтгэл, төсөв зарцуулалтад хатуу хяналт тавих нь зүйтэй.
Мөн үүнээс гадна:
• Замын цагдпаагийн байгууллагад төрөөс үзүүлэх дэмжлэг туслалцааг нэмэгдүүлснээр албан хаагчдын тоо бүх зам дээр хүрэлцээтэй болно.
• Ажил, хичээл сургуулийн цагийн хуваарьт арай өөрөөр зохицуулалт хийх
гэх мэт арга замуудаар замын түгжрээг багасгаж болно.
Эцэст нь дүгнэн хэлэхэд хожим улс орны ирээдүйг авч явах оюутнууд төдийгүй нийслэлийн бүх л иргэдийг түргэн шуурхай, тохилог тээврийн хэрэгслээр хангах нь төр засгийн үүрэг гарцаагүй мөн. Хамгийн гол нь удирдлагаас зөв зохицуулалт хийх ёстой. Зөвхөн төр засаг гэлтгүй нийтийн тээврийн үйлчилгээ үзүүлдэг зарим компаниуд чухам яаж мөнгө ахиухан хүүдийлэх вэ гэж биш, яавал тохиромжтой үйлчилгээ үзүүлэх вэ гэдгээ бодох хэрэгтэй. Гэвч хувийн хэвшлийн компаниудын үйл ажиллагаанд төрөөс шууд оролцох боломжгүй бөгөөд энэ бүхнийг зөвхөн хууль хяналтын аргаар зохицулах нь зүйтэй.

Why it is important for Mongolia to develop eco tourism?

Every country has got dominate sectors in economy, which is for Mongolia is mining and livestock. Also in last few years tourism in our country is rising concretely. In my opinion this fact must show good influence on Mongolian nature.
As I said before, dominating sectors of economy in our country is livestock and mining. They have lots of benefits and profits, but as we all know, they have stronger minuses. It can bring a lot of damage to the nature of our country too. Therefore we must choose eco friendly sector of economical developing. It seems that the only sector of economical developing that won’t bring damage to nature is eco tourism. So we have to develop eco tourism properly. Today livestock makes over 30 percent; mining makes more than 50 percents of economy of our country. But tourism makes only 10 percent of this. I have read that if tourism is highly developed it can make 20 percent of the economy of the country.
Since 1990, socialism in Mongolia had been removed; Mongolia had become “open country” for all tourists from every corner of the world. And it’s one of the main reasons of increasing tourism in our country. It wouldn’t be too much if I say unique harmony of desert, prairie, mountains and forests of our country attracts the tourists.
Mongolian history starts from very ancient time. The reason is our ancestors, The Kuhn’s, were the first nomad tribe which found the first and most powerful nomad state. Most part of hundreds of paleontological findings which founded in Mongolian wise field, are from ancient Kuhn’s.
In nowadays, almost every educated person knows about Chinggis Khan. He wasn’t just a great leader and founder of Mongolia; he was a combiner of the half of hemisphere in civilization economy, culture and language. People come to see the homeland of this great leader.
Our country has a beautiful nature. Wide and inhabited fields, majestic and high mountains with thick forests, rivers and lakes with pure crystal water, Gobi desert with unique beauty and most wonderful thing ever blue sky. Using this amazing nature we should attract people, but not to destroy this beauty. We don’t know how hard our ancestors tried to leave this great place for us.

I have five opinions about developing eco tourism.
1. To improve the quality of hotels or places, which, tourists are staying.
2. To make more interesting introducing and advertising our country. Therefore to prepare a high professional guide.
3. To knowledge every citizen of Mongolia about advantages of eco tourism.
4. To make stronger protection of historical sights and nature.
5. To construct a new complexes for tourists.
I believe that if we can make those opinions real, tourists which coming to visit Mongolia will be increased day by day. They will go back to their country with full satisfaction in their heart, because they have seen the unique complex of nature and ever blue sky. And they will save those moments, which spent in Mongolia, in their mind for a long time and would come back with pleasure.

Миний нутгийн ландшафт

Хөх Азийн цээжинд ирж буцахын учир
Хүмүүний алтан заяа энд байхын учир
Туурайн тамгатай хөрсөн дээр унагатай хамт тэмцэж хөлд орохын учир
Тунгалаг шандны толиог хулантай хамт булаалдаж рашаан амсахын учир
Би Монголдоо мэндэлсээн... ( Ш.Гүрбазар” Би Монголоороо гоёдог”)
Өвөг дээдэс маань бидэнд дахин давтагдашгүй, говь, хангай, хээр хосолсон үзэсгэлэн төгөлдөр уудам тэнэгэр газар нутгийг өвлүүлэн үлдээжээ. Толгой дээр мөнх хөх тэнгэр цэлийж, хөл доор маань үржил шимээр дүүрэн хөрс гишгэгдэнэ. Ийм ховор гайхалтай нутгийг тэд ямар үнэ цэнээр харь элэгтнээс харамлан хамгаалж үр хойч бидэндээ үлдээснийг хэн ч үл мэднэ. Тиймдээ ч эрт үеэсээ байгал орчноо хамгаалах хууль журмуудыг тогтоож, түүнийгээ ч бусдаас илүүгээр даган мөрдсөөр ирсэн. Үр хойчдоо бага балчираас нь ан амьтан, ус ургамал газар нутгаа хайрлан хамгаалж, тэдэнтэй харилцан шүтэлцэж амьдрахыг зааж сургадаг сайхан уламжлалтай.
Дэлхийн өнцөг булан бүрээс ирсэн жуулчид эх нутгаас минь буцахдаа сэтгэлдээ байгалийн хосгүй цогцлоог үзэж харсандаа бахархан, сэтгэлдээ нууцхан бишрэл тээсээр оддог гэвэл хилсдэхгүй. Улс орон болгон Монгол нутгийн мөнх хөх тэнгэрийг шагшин гайхдаг, бид ч түүндээ сүсэглэн биширдэг билээ. Гэсэн ч сүүлийн үед тэрхүү гайхалтай байгал маань олон хүчин зүйлээс шалтгаалан эвдрэн сүйтгэгдэж байна.
Манай орны эдийн засгийн 50 орчим хувийг ашигт малтмал, 30 орчим хувийг мал аж ахуй, 10 хүрэхгүй хувийг аж үйлдвэрлэл буюу экспортлол, үлдсэн хувийг бусад салбарууд бүрдүүлдэг. Миний бодлоор эдийн засгийг бүрдүүлдэг хамгийн эрсдэл багатай бөгөөд ашиг ихтэй салбар нь аялал жуулчлал юм. Хэдийгээр аялал жуулчлал улирлын чанартай бөгөөд тогтворгүй шинжтэй боловч уул уурхайн салбартай харьцуулахад зардал болон байгалийн нөөцийн зарцуулалт бага юм. Миний дүгнэлтээр Монголд аялал жуулчлал болон уур уурхайн салбарыг адилхан хэмжээнд хөгжүүлэх нь тохиромжтой. Хэдийгээр манай оронд аялал жуулчлалын нөхцөл дээд зэргийн түвшинд хүрээгүй боловч дээр хэлсэнчлэн, бусад улс орнуудаас хамаагүй том давуу тал бидэнд бий. Аялал жуулчлалыг өндөр түвшинд хөгжүүлсэн тохиолдолд тухайн орны эдийн засгийн нөөцийн 20 хувийг бүрдүүлэх боломжтой гэж үздэг.
Уул уурхай өндөр түвшинд хөгжиж буй нь магтууштай хэрэг боловч Монголын нөхцөлд ашигт малтмалаа ухаж авчихаад орчин тойронд нь нөхөн сэргээлтийг огт хийхгүй байгаа нь нууц биш. Иймээс уул уурхайн салбар манай орны байгал орчинд нөхөж болшгүй их хэмжээний хор уршиг учруулж байна. Бидэнд үлдээсэн онгон дагшин, үржил шимтэй, ан амьтан ус ургамалаар баялаг байсан газар нутгийг бид үр хойчдоо үржил шимгүй болж үгүйрч хоосорсон, ухаж сэндийчсэн газар болгож үлдээх гэж үү? Магадгүй хуулиар бүхнийг шийдвэрлэнэ гэдэг худлаа. Гэсэн ч тэр сүрхий байгаль орчны талаархи хууль нь үйлчлэхээ байж салхинд туугдан замхарсан баймааргүй юм.
Мал аж ахуйгүйгээр Монгол улсыг төсөөлөхөд бэрх. Мэдээж бэлчээр, халдварт өвчин гэх мэт олон асуудал энэ салбарт тулгардаг. Гэсэн ч эрт дээр үеэс монголчууд мал аж ахуй эрхлэн, байгал дэлхийтэйгээ хэрхэн зохицон амьдах талаар мянга мянган жилийн туршлага хуримтлуулсан ард түмэн. Тэгээд ч мал төрийн хамгаалатанд байдаг нь малчин ард түмний хувьд нүдээ олсон хэрэг юм.
Дэлхий дахины хөгжил дэвшил өдрөөс өдөрт нэмэгдэж, шинэ техник технологууд өсөн олширсоор. Тэрхүү ололт амжилтууд бидний амьдрал ахуйг илүү амар хялбар болгож, биднийг төгс төгөлдөр оршихуйд ойртуулсаар байна. Мэдээж энэ бол хорвоо ертөнцийн дээд оргил болох хүмүүн төрөлхтөн бидний оюун ухаан хичнээн гайхалтай болохыг баталсан хэрэг. Тэрхүү амар хялбар, төгс төгөлдөр, хүчирхэг байдалд хүрэх явцдаа бид байгаль эхдээ хичнээн хэмжээний хор уршиг учруулсныг барагцаалж таамаглах аргагүй болжээ. Түүгээр барахгүй бид хүчирхэгжих тусам байгаль эхдээ төдийгүй өөрөө өөрсдөдөө ч аюул занал хурааж байна. Ямартай ч хөнөөж сүйтгэсэн ургамал, ан амьтан, хордуулж бохирдуулсан ус агаараа, хатааж ширгээсэн гол горхи, нуур цөөрөм, ухаж сэндийчсэн уул талаа эргэж хараад нэгийг бодох цаг нэгэнтээ ирсэн. Үүнийг эх дэлхий маань бидэнд чимээгүйхэн анхааруулсаар байгаа. Цөлжилт, ган, зуд, үер энэ бүхэн цаанаа нарийн уялдаа холбоотой бөгөөд хүн байгалийн зохисгүй харилцаанаас үүдэлтэй гэдэгт би итгэдэг.
Мэдээж шинжлэх ухаан техник технологи өндөр түвшинд хүрч байгаа нь сайшаалтай. Гэсэн хэдий ч тэрхүү хөгжил дэвшил биднийг болон хойч үеийнхний маань амьдралыг хөнөөх хүчин зүйл болохыг хэн ч үл хүснэ. Магадгүй энэ бүхэн хөгжил дэвшлийн сөрөг тал бөгөөд заавал байх ёстой үзэгдэл ч байж болох. Хүн төрөлхтөн биднийг өнөөдрийн энэ өндөрлөгт хүргэсэн аугаа оюун ухаанаа байгалийн баялгуудийг зөвөөр ашиглах, нөхөн сэргээх арга замыг олоход ашиглах нь зүй.
Улс гүрнүүдэд хот суурингууд улам олширч байгаа. Үүнийг даган хүн амын бөөгнөрөл, байгал экологийн асуудал улам хурцаар тавигдаж байна. Харамсалтай нь нийслэл Улаанбаатар хот маань үүний нэгэн тод жишээ болж агаарын бохирдлын хэмжээгээрээ дэлхийд гуравдугаарт жагсдаг болсон. Монгол улсын хүн амын талаас илүү хувь нь Улаанбаатар хотод аж төрдөг. Анх энэ хотыг сүндэрлүүлэхдээ метрополитен болтлоо томорно гэж тооцоолоогүй ба одоогийн байдлаар ч хот төлөвлөлт хэт замбараагүй байгаа нь нууц биш. Ийм нөхцөлд хүрээлэн буй орчны асуудалтай тулгарахгүй байна гэдэг боломжгүй. Энэ бүхнийг эс тооцон Улаанбаатар хот улсын маань нүүр царай гол төв болсон үзэсгэлэнтэй том хот болж өргөжсөөр.
Хөгжил дэвшлээр тэргүүлж буй улс орнууд хүн ам ихтэй том хотуудынхаа экологийн асуудлыг нарийн зохион байгуулалттай, зөв хот төлөвлөлт, цэцэрлэгжүүлэлтийн тусламжтайгаар шийдвэрлэдэг. Гэвч Монголд энэ үзүүлэлтүүд дутагдалтай байгаа нь ойлгомжтой. Улсын маань нийслэл байгаль экологийн зөв орчин нөхцөлтэй, эх дэлхийдээ ээлтэй хот байгаасай гэсэн хүсэл Монгол улсын иргэн бүрийн цээжинд бий. Үнэхээр л Улаанбаатар маань орой үдшийн цагаар залуус хөөрөлдөн алхах ногоон модот цэцэрлэг, гудамжаар алхаж яваад амсхийж тухлан суух сандал, хогон дотроо живэхгүйн тулд хогийн сав, хавар намрын цагаар шороондоо даруулахгүйн тулд бут зүлэг дутжээ. Агаарын бохирдол ч багасаж, аз нь таарвал сургууль цэцэрлэг, яслийн хашаанд манаачид нь хөөгдөн байж суух, эсвэл архи тамхины үнэр нэвширсэн баар уушийн газраас өөр орох суухаас өөр замгүй залууст архи дарсны газраас холдож чөлөөт цагаа зөв боловсон өнгөрөөж болох нэг ч гэсэн газар нэмэгдэнэ.
Сүүлийн үед тогтвортой хөгжлийн талаар их яригдах болсон. Тогтвортой хөгжил гэдэг нь техник технологоос гадна хүний хөгжил болон экологийн нөхцөл нөөцийн хүчин зүйлийг анхааран зэрэг хөгжүүлэх явдал юм. Улс орон маань зөв замаар, байгал орчинд ээлтэйгээр өндөр хөгжилд хүрээсэй гэж хүсэл иргэн бүрт бий. Гагцхүү манай улсад энэхүү бодлого дутагдалтай байгаа нь нууц биш.
Ýíýõ¿¿ ¿çýñãýëýíò áàéãàëèéã ¿ð õîé÷äîî óíàãàí òºðõººð íü ºâë¿¿ëýí ¿ëäýýõ íü áèäíèé ¿¿ðýã òºäèéã¿é àëäàð ãàâúÿà þì. Ìàíàé çàñãèéí ãàçàð “ìàðãààøèéí ººõíººñ ºíººäðèéí óóøèã äýýð” ãýñýí áîäëîãî ÿâóóëäàã. Ãýñýí ÷ õîæìûí ò¿¿õýíä áèäíèéã ¿ð õîé÷èéíõîî èðýýä¿éã áàëëàñàí õýìýýí áè÷âýë áèäíèé õèéæ á¿òýýñýí ¿éëñ, îëîëò àìæèëò á¿äãýðíý. Òèéìýýñ çºâõºí ºíººäðèéã áèø ìàðãààøèéã áàñ õàðñàí áîäëîãî ÿâóóëàõ íü ÷óõàë áîëæýý. Ýöýñò íü õýëýõýä áàéãàë îð÷íû àñóóäàëä áàãà ÷ ãýñýí àíõààðàë õàíäóóëàõ íü çºâõºí èðýýä¿é õîé÷äîî îðóóëàõ õóâü íýìýðýýñ ãàäíà ººðñäºäºº ýð¿¿ë ñàðóóë àìüäàð÷, óðò óäààí íàñëàõûí òýìäýã þì.
Ýõ îðíûõîî èéì ãàéõàëòàé ¿çýñãýëýíò áàéãàëèéã ýâäëýí ñ¿éòãýæ, õîîñëîõ íü äýíä¿¿ õàðàìñàëòàé áèø ãýæ ¿¿? Íýãèéã áîäîõ öàã íü èðýýã¿é ãýæ ¿¿? ßðüæ áè÷èõýýñýý èë¿¿ õèéæ á¿òýýõ öàã íü èðýýã¿é þì óó?

Надад үхтлээ үнэнч анддаа би өөрөө гайхамшигт сайн нөхөр байхсан

Би багаасаа дүүтэй болохын хүслэн болсон хүүхэд байсан юм. Гэсэн ч яагаад ч надад төрсөн дүүтэй болох боломж байхгүй байлаа. Тэгээд би дүүгээрээ юуг сонгосон гээч? Нохойг.
Намайг мэдээ орсон цагаас л манайх нохойтой байсан юмдаг. Уг нь их л харь холоос манай гэр бүлийг зорьж ээжийн минь өвөрт ирсэн “нөхөр” байлаа. Одоо санахад өөрөө бяцхан байсан юм болохоор би нохойг биш нохой намайг асардаг байжээ. Их ч ухаантай нохой байж. Нэг ёсны асрагч хийж миний ойр орчим л гүйж явдагсан. Дөнгөж хэлд орчихоод нохойгоо дандаа “дондууш” гэж дууддаг байсныг минь гэрийнхэн дандаа шоолдогсон. “Хав хав” эсвэл “нохой” гэж хэлүүлэх гээд чадаагүй гэнэ лээ. Даанч “сагсаан дондууш” - ийгаа асрах миний ээлж болохоос өмнө үхчихжээ. Үүнээс хойш би 4 хөлт анд нарт үргэлж ач санаж явах болсон юм.
Дараа нь бас л түүнтэй адилхан сагсгар “дондууш” – ийг амьсгал хураах хүртэл нь нь тэжээж ном ёсоор нь оршуулсан юмдаг. Тэр ч гэсэн миний хувьд үнэлж барашгүй үнэнч анд байсан билээ. Үүнээс хойш нохой тэжээх туршлагатай болж заримдаа хүмүүс надад нохойгоо сургуулхаар өгдөг боллоо.
Харин одоо манай гэрт нэг бас нэг дондууш... Охин нохой болоод ч тэр үү... Би хэт эрхлүүлснээс болоод ч тэр үү... Миний мэдэх нохойнуудаас хамгийн эрх танхи амьтан бол энэ “цагаан дондууш”. Намайг хичээлээсээ ирэхийг хүлээж хаалга манаж үүдэнд хэвтээд, эсвэл цонхны тавцан дээр гарч суугаад бууж ирж ус ч уудаггүй, эсвэл сандлын цаанаас өдөржин цухуйдаггүй гэсэн. Намайг гэртээ ирэнгүүт л бөөн баяр болж гэр нураахыг шахна.
Сүүлийн үед шалгалт шүүлэг гээд зав гарахаа байлаа. Анд нөхөд найз залуу гээд нэг л их завгүй Анужин гэртээ харуй болход л орж ирнэ. Зарим өглөө оройтож сэрээд дондуушийг салхилуулж амжихгүй, зарим орой дэндүү оройтож ирээд дондуушийгаа цангааж турааж алахаа шахна. Нэг орой гэртээ орж ирээд жижигхэн ширээ хивсэн дээрээ тавиад хичээлээ хийхээр газарт тухлан суулаа. Дондууш бөмбөгөө зууж ирээд хичээл хийж байгааг хараад “намайг тоохгүй бололтой” гэсэн шинжтэй нуруунд наалдан томоотой хэвтлээ.. Гэнэт эрхийн балай дондуушийгаа би хачин ихээр өрөвдөв.. Тэгээд бодлоо... Энэ амьтанд надаас өөр хэн байгаа билээ? Намайг байхгүй бол энэ эрх танхи амьтан маань яах билээ? Надад энэ амьтан ийм хайртай, үнэнч, үргэлж намайг баярлуулж баясгаж байхад би дондуушыг хангалттай хайрлаж, халамжилж, зугаацуулж, баясгаж чадаж байна уу? Энэ амралтын өдрүүдээр дондуушийгаа жоохон баясгая даа л гэж бодогдов...
Манай гэрийнхэн нохойнд хайртай л даа.. Гэхдээ над шиг тийм хүчтэй биш.. Намайг байхгүй бол бүгд л завгүй гээд ядаж гадаа гаргах ч хүн олдохгүй ээ.. Хоолыг заавал миний гараас надтай цуг иддэг зуршилтай золиг л доо энэ.. Бага байхад нь хоолоо харамладаггүй болдог гээд заавал гар дээрээсээ толгойг нь илж байгаад өгсөөр сургасан нь тэр. Ээж аав 2 миний эзгүйд ганц эрх цагаан дондуушийг минь гадаа гаргаж байгаад гурван ч удаа алджээ. Би л хичээлээсээ ирж байж баахан хайж явсаар олдог юм. Хөөрхий амьтан намайг хайж байгаа царай нь. Дандаа миний өөрийг нь салхилуулдаг газруудын нэгэнд цомцойгоод л сууж байдаг юм. Угаас жижигхээн гөлөг байхаасаа эхлээд л миний гар дээр өссөн болхоор ээж аав 2 занг нь сайн мэдэхгүй байх нь аргагүй дээ. Болдогсон бол дондуушийн сэтгэл зүйг ойлгодог, гадаа гаргадаг, өдөржин зугаацуулж, баясгаж хооллож ундлаж хэн нэгэн, эсвэл цэцэрлэг маягийн газар аваачиж өгчихөөд хичээлдээ явж ирээд авч байхсан. Даан ч тийм газар алга аа.. За даа.. Хүн хүнээ ойлгохоо больчихсон нийгэм, миний эрхийн тэнэгийг надаас өөр хэн л ойлгоо аж даа... Магадгүй нохойгоо ингэж эрхлүүлсэн намайг ч гэсэн хүмүүс ойлгохгүй биз ээ... Гэхдээ би нохойгоо зөв эрхлүүлсээн..
Их Британид амьтан тэжээхэд заавал 1 – 2 сарын турш амьтан тэжээх тусгай хичээлд сууж зөвшөөрөл авч байж л амьтан тэжээх эрхтэй болно гэсэн хууль гарчээ. Би хэрэв Их Британийн иргэн байсан бол хуулийн дагуу хариуцлага хүлээх байжээ. Эсвэл нөхөр Анужин та амьтан тэжээх чадваргүй гээд дондуушаасаа хагацах болох байж. Эсвэл АНУ ч юм уу өөр ямар нэгэн зөвхөн хүний төдийгүй амьтны эрхийг дээдэлдэг улсад байсан бол би мөн л хариуцлага хүлээх байж. Тэгтэл Монголд нохойн асрах, “үрчлэх” газар байтугай олигтой мал эмнэлэг тийм ч олон биш байна. Харин харамсалтай нь хөрөнгө мөнгөгүй атлаа нохойн устгалыг бол сайн явуулж байгаа шүү энэ төр засаг. Ер нь Монголын иргэн болгон багаасаа байгаль дэлхийгээ хайрладаг байгаасай. Харин байгал дэлхийгээ хайрлана гэдэг чинь цэцэг тарих, амьтан тэжээхээс л эхэлдэг юм шүү дээ..
Нохой гэдэг амьтан чинь урт насалдаггүй юм аа хөөрхий. Намайг хайрлах гээд л.. Надаар хайрлуулах гээд л энэ дондууш маань надад ирсэн юм шүү дээ.. Үнэндээ миний эрх цагаан дондууш буюу Лэкси маань миний хувьд нохой биш үргэлж мөрөөддөг байсан дүү минь юм шүү дээ... Миний юугаар ч сольшгүй эрдэнэ... Тэд 3 уулаа л надад миний гэр бүлийн нэг гишүүн миний ах, эгч, дүү шиг минь л үнэтэй...

Ирээдүйд хөтлөх зам

1 бүлэг
Анхны алхам
Би яг л бусад 18 настай охидийн нэгэн адилаар адал явдал, эрч хүчээр дүүрэн амьдралаар амьдарч яваа жирийн охин. Надад гоц гойд зүйл байхгүй ээ. Бусад шиг л толгой, гар, хөл, нүд, чихтэй, хэвийн бодож, сэтгэж, мэдэрч чаддаг ямар ч гаж зүйлгүй нэгэн. Миний бүх л зүйл хэвийн, тэгээд ер нь би юугаар ч дутдаггүй л дээ. Хамгийн гол нь нилээн жижигхэн биеийг тооцохгүй бол шүү дээ. Хувь заяа надад элэг бүтэн сайхан гэр бүл, намайг хүндэлж, хайрлаж, ойлгож, чаддаг үнэнч найзууд, хэнээс ч дутуугүй оюун ухаан, бага ч гэсэн авьяас хайрлачихаад ганцхан зүйл дутуу үлдээсэн нь тэр. Саяхныг хүртэл дээ... жижигхэн гэдгээсээ болоод би өөрийгөө цаг үргэлж голдог байлаа. Үнэндээ ямар нэгэн юманд сэтгэл дундуур бас зүрхэн дотроо нууцхан гомдолтой алхалдаг байсан юм. Харин хэдхэн сарын өмнө дөө.. Миний өөрийгөө хайж олох аялал эхэлсэн юм.
Магадгүй би яг мөнгөн хонхны баярынхаа өдөр өөрийгөө хэн болохыг ойлгох анхны алхмыг хийсэн байх. Энэ өдөр болсон бүх л зүйл оюун санаанд минь хэзээ ч мартагдахааргүй мөнхрөн үлджээ. За ингээд би уншигч таньд өдрийн тэмдэглэлээ толилуулья.
2009 оны 5 сарын 7 ны өдөр: Өнөөдөр бүтэн 10 жил хүлээсэн амьдралын минь алтан мөчүүдийн нэг. Хонхны баяр.. Ингээд нэг л мэдэхэд өнөөдрийг хүртэл яваад ирчих гэж... Энэ өдөр ойртох тусам л сургуульдаа хоргодож төгсмөөргүй санагдаж байсансан. Хүүхэд насны минь жаргалтай сайхан дурсамж бүхнийг нандигнан хадгалсан сургуулиа орхиод алсыг зорин нисэх цаг ирчихжээ.
Шөнөжингөө нууцхан гуниглаж бас догдлоод, хальтхан зүүрмэглэхдээ ангийнхнийгаа зүүдлээд, нэг л ер бусын ээх нарны анхны туяанаар нойрноос би сэрлээ. Толинд харлаа. Сургууль төгсөх болчихсон гэдэгтээ бас л итгэсэнгүй. Жоохон ч гэсэн юм идэх гэсэн боловч догдлоод тайван сууж ч чадахгүй, хоолойгоор юу ч давсангүй.
Хувцасаа өмсөөд, нүүрээ будаж бараг бэлэн болчихоод Сувдааг хүлээж суулаа.Сувдаагийн хамаатны эгч Төөгөөгөөр үсээ янзлуулна гээд тохирчихсон байсан юм л даа. Намайг бэлэн болчихоод байхад утасны цаанаас Төөгөө эгч Сувдаа 2 дөнгөж сэрээд одоо гарлаа гээд нойрмог дуугаар хэлж байв. Тэвчээртэй хүлээхээр шийдээд орон дээрээ суулаа. Даанч орох байх газар олдохгүй үнэхээр хэцүү байлаа. Байн байн залгана. Тэр хоёр арайхийж ирээд Сувдаа бид 2 үсээ янзлуулж дуусаагүй байтал сургууль дээрээс ангиараа сууж явах ёстой байсан автобус орхиод явчихав. Ингээд л бөөн адал явдал..
Бас Гармаа маань үсээ янзлуулж байгаад хоцорсон байлаа. Аргагүй л дээ нилээн урт үстэй юм л даа. –тэр гоё урт үс нь бидний бахархал л даа- Тэгээд л жигтэйхэн ганган 3 охин дүүрэн замын түгжрээн дунд явах ч биш мөлхөх ч биш ядаж байгаа автобусанд суучихсан, хүн амьтны гайхлыг төрүүлсээр яваад арайхийж Сүхбаатрын талбай дээр буулаа. Болоогүй ээ ангийнхнийгаа олох хэрэгтэй гэж байгаа юм. Хэрвээ та санаж байгаа бол тэр жил төгсөгчдийг амралтанд явуулахгүй харин нэгдсэн журмаар бүгдийг нь талбай дээр цуглуулсан болохоор арай л хэтэрхий олон хүн талбай дээр бужигнаж байлаа. – жич манай ангийнхан нууцаар амралтанд явахаар төлөвлөсөн байтал хэн нэгнийх нь ээж Алтай захиралд ольсон учир бүтэлгүйтсэн юм. Хэнийх нь ээж гэдэг нь одоо болтол мэдэгдээгүй шүү.
Ангийнхнийгаа хайж яваад хуучин найз бандиа хальт харлаа. Угаасаа бид 2 байнга л санаандгүй хаа нэгтээ тааралдаж байдаг хачирхалтай хүмүүс л дээ. Тэр миний анхны хайр, түүнийг би одоо болтол мартаж чадаагүй, хайртай хэвээрээ. Гэхдээ яагаад ч юм би түүнтэй санаандгүй таарах болгондоо нэг бол улаан цайн хараагүй юм шиг зөрдөг, нэг бол нүүрээ том шилний цаана нуудаг сонин зуршилтай болчихсон. Яагаад тэгдгээ даанч тайлбарлаж тэдэхгүй юм. Энэ удаа бас л урьднийхаараа мэндгүй зөрлөө.
Арайхийж ангийнхнийгаа оллоо. Манай Ганаа –сонгино- Оюунбилэг –гонжгор- Нараа –лаа- Бадамаа –дональд- Батцэцэг –буржак- Доогий –тарвага- Дүддайрий –бөөрөнхий- Жүүгий – сормуус- Гармаа –адуу- Сувдаа –левчик- ер нь бүгд л үнэхээр хөөрхөн харагдаж байсан шүү. -Эрэгтэй байсан бол хамгийн түрүүнд очоод бүгдэнгийнх нь өмнө сөхөрч суугаад надад ганц хүрчих тэгэх үү энэ тэр гээд гуйж байгаа даа-
Мэдээж ихэнхи охидууд өсгийтэй гутал туфль өмссөн байв. Тэгээд талбай дээгүүр алхсаар байгаад заримийнх нь хөл нь ядарч гутлаа тайлаад барьчихсан харагдана. – манай параллель ангийн охидууд- Талбайгаас шууд Зайсан орцгооход охидууд нь үгээ хэлж үсээ зулгаагаад арга ядаад банди нартаа үүрүүлж байсан юм даг.
Зайсангаас сургууль орох замдаа охидууд хөвгүүд бүгд дуулаад л уяраад л.. Сургуул дээрх ёслолд оролцчихоод гараад ресиоран руу явахдаа өдөр тааралдсан Барсаа луу залгалаа. Баяр хүргэж байна. Түүний хоолойг сонсоогүй удсан болохоор хоолой зангираад уйлах гээд л эрхлээд сэтгэл сонин болж байлаа. Ресторанд очлоо. Идлээ, уулаа. Сүүлдээ уяраад уйллаа. Түүн лүүгээ мессеж бичлээ. Хариуд нь бас л уярмаар үгтэй мессэж ирлээ.












Амьдралаас юу хүсэн хүлээж, мөрөөдөж байгаагаа ойлгохоор зорилго тавин бүхнийг дэс дараагаар нь шалгаж үзлээ. Хамгийн эхлээд гэр бүл.. Энэ тал дээр бии өөрийгөө дэлхий дээрх хамгийн азтай хүн гэж хэлж болохоор байлаа. Хан уулс шиг ханхар 3 ахтай. “Жич: манай ах нарийн дунд 178 см аас доош өндөртэй хүн байхгүй болно. Би энэ 3 яг миний өсөлтийг хуваагаад авчихаж гэж байнга боддог байв”. Ухаант хатан шиг дайчин ээж, “Ээжээсээ бага зэрэг айдаг л даа. Бага зэрэг ууртай ч гэсэн ямар ч эмэгтэй миний ээж шиг ийм дайчин, гавшгай бас сэтгэлийнхээ гүнд хамгийн уян зөөлөн хүн байж чадахгүй гэдгийг бардам хэлэх байна” Миний мэдэх хамгийн үнэнч шударга бас мэдлэгтэй хүн болох миний аав “Магадгүй шударга үнэний сахиус Мэдлэгийн бурхан 2ын хүүхэд гаригаа андуураад дэлхийд буучихсан байхаа. Би тэгж таамаглаад байгаа юм” Дараа нь анд нөхөд.. Бурханд намайг найзуудтай минь уулзуулсанд талархаж залбирч явахгүй бол лав алдас болно оо. Ямар ч 10 найз охидууд манай анд нар шиг ингэтлээ нэгэндээ ингэтлээ дасч ээнэгшээд, зүрхнийхээ угаас хайрлаж байгаагүй л болов уу даа. Тиймээ та зөв уншсан даа зөв уншсан.. 10 охин. Бид бол Анужин Ганчимэг Наран Гарамханд Батцэцэг Долгормаа Оюунбилэг Цэрэнханд Цэрэнханд Дуддайрий. Уншиж байгаа бол бид үргэлж хамтдаа шүү бүгдийг нь тэврээд үнсье хайртай шүү.. бүгдэнд нь хайртай. Надаа хүнд гайхуулаад байх сүртэй үнэтэй зүйл байхгүй ээ. Гэхдээ та нараараа би хэнд ч гайхуулж чадна аа. Оюун ухаан гэвэл би алгебрт үнэндээ авьяасгүй ээ. Асуугаад ч хэрэггүй байхаа. Ер нь л байгалийн ухааны хичээлүүдэд би тийм ч сайн биш ээ. Зүгээр л ном уран зохиолд ухаангүй хайртай, эх хэлээ бас гадаад хэлийг шимтэн судлах дуртай. Ер нь л 9 наснаас хойш ном миний шүтээн байсан. Байсаар ч байх болно.

Нууцын мод

Нарны туяанд цас гялбах нэгэн өглөө би дасал болсон саарал цэцэрлэгийг чиглээд алхаж явна. Миний хувьд дэлхий дээрх хамгийн онцгой нэгэн мод энэ цэцэрлэгт ургадаг юм. Бусад модноос ганцаархнаа сондгойрч, бараг л хүйтэн хөндий чулуун хананаас ургасан энэ мод олон ч нууцыг минь хадгалсан даа.. Өнөөдөр бас л тэр модондоо нууцаа шивнэхээр яваа нь энэ. Энэ мод бас учрал болгоны минь гэрч. Үерхэж байсан хөвгүүдээ энэ модонд авчирч 1 ёсондоо танилцуулдаг байлаа. Гэхдээ тэднээс хэн нь ч энэ мод бид хоёрын гүнзгий холбоог мэдэхгүй. Энэ бол бид хоёрын бас нэгэн нууц. Хайртай найзуудынхаа хамт бид бүгдээрээ энэ модны доор өсөж өндийн бүгд үзэсгэлэн гоо, сэргэлэн цовоо хөөрхөн охид хөвгүүд болцгоосон юм. Гэсэн ч тэдэндээ энэ нууцыг одоохондоо бас л задлаагүй байгаа.
Энэ модон доор би найзуудтайгаа эсвэл найзаас дотно хэн нэгэнтэй ирдэг байлаа. Харин энэ өглөө би ганцаараа сэтгэлдээ хөнгөхөн гуниг тээн ирлээ. Урьд шөнийн зүүдийг санаад зүрх минь хөндүүрлэн байна. Яг л жинхэнэ юм шиг сэтгэл уярам бас мартахийг хүссэн хэн нэгнийг хэтэрхий их үгүйлж байгааг минь сануулсан зүрх өвтгөсөн зүүд.. Түүнийхээ амьсгал тэврэлт, үнсэлт бүхнийг нь жинхэнэ юм шиг мэдэрсэн, хэлсэн үг бүхнийг нь марталгүй цээжилсэн энэ зүүднээс болоод амьсгаа минь багтрах шахам сэрэхэд нүднээс минь нулимс гомдолтойгоор бөмбөрч байлаа. Харин тэр нууцлаг зүүднээсээ сэрэнгүүтээ хайртай модондоо ярьж, сэтгэлээ хуваалцахыг хүссэндээ яарсан нь энэ.
Би ганцаардмал хүн биш л дээ. Намайг сонсож, ойлгож, хүндэлж чаддаг хамгийн дотны, амь шиг 11 эмэгтэй, 4 эрэгтэй найзтай. Тэгсэн хэр нь зүүд мөрөөдөл дотроо, сэтгэлдээ өөрөө өөртэйгөө ярьж өөрийнхөө ертөнцөд амьдрах дуртай. Харин энэ хушхан надтай ямар нэгэн байдлаар их төстэй ч юм шиг.. Бид хоёрын хооронд нэгэн далдын нууцлаг холбоо аль хэдийн үүсчихсэн, аль хэзээнээс миний нэгэн сайн анд нөхөр байсан юм шиг сэтгэлд минь нэг л дотно байх болжээ. Зүүдээ түүнд ярилаа..
Зүүдэнд минь ирсэн тэр нэгэн бол миний 16 насандаа учирсан анхны хайрт. Жоохон байсан болохоор үнэхээр ариухан гэгээхэн үерхэл байсныг мэдэлгүй учраа олохгүй явсаар хоёулаа бие биенээ алдсансан. Хожим нь ингэтлээ харамсахаа даанч мэдээгүй юм даа. Түүнийг минь Барсболд гэдэг байв. Надаас 1 дүү хэр нь энэ дэлхийн хамгийн намбалаг, дөлгөөхөн, уужуу тайван бас ухаалаг хөвгүүн шиг санагддаг байж билээ. Би түүнийгээ бамбар гэж дуудах дуртай байв. Тэр минь том биетэй махлаг, харин би жижигхэн туранхай, хөтлөлцөөд явахад хүн болгон эргэж харна. Манай найз бид хоёрыг хүний нүднээс нуугдчихаад хөтлөлцөөд явж байхыг олж харчихаад утсан дээрээ бичлэг хийгээд дараа нь надад үзүүлж шоолж байж билээ.

Ухаарахуй

Байгал эхийн хамгийн аугаа бүтээл болох “хүн” хэмээх алдрыг үүрсэн хэр нь адгуус мэт авирлах нэгэн цөөнгүй. Магадгүй зарим адгуус бидэнтэй адил амаргүй нөхцөл байдалд орвол хамаагүй илүү ёс суртахуунтай, энэрэнгүй үйлдэл хийнэ.
Хүний оюун ухаан хамгийн аугаа гайхамшгийг ч ой гутам аймшгийг ч бүтээж чадна. Тэрхүү аймшгийг бус гайхамшгийг бүтээхийн тулд л бид амьд явах учиртай. Гэсэн ч бид алддаг... Санаатай санаандгүй олон зөв буруу үйлийг хийнэ. Угаас төгс төгөлдөр хүн гэж энэ хорвоо дээр өдрийн од мэт. Байсан ч энэ нүгэлт орчлонд түүнд оршин тогтнох зай үгүй.
Бид насан туршдаа суралцдаг. Өдөр бүр л ямар нэгэн зүйлийг шинээр мэдэрч, ойлгож, ухаарч, өөрийгөө төгс төгөлдөрт хүрэхэд хэтэрхий хол байгааг мэдэрдэг. Гэсэн ч бид төгс төгөлдөр байх ч алба үгүй. Зүгээр л алдаж, онож, уйлж, дуулж , хорсож, талархаж, хүн чанараа гээлгүй явахад хангалттай.
Хүний биеийг олж төрнө гэдэг “дээрээс асгасан мянга мянган будаанаас зүүний үзүүр дээр тогтож үлдсэн ганцхан ширхэг будаа мэт “ үнэ цэнэтэй. Ийм их аз завшааныг олж мэндэлснийхээ учир утгыг ухаарч ойлгох нь чухал. Туулах амьдралдаа юуг хийж бүтээх ёстойгоо олж мэдсэн цагт амьдрал илүү аз жаргалтай, сонирхолтой өнгөрөх бус уу?
Амьдралд алдаж онож байж л илүү сэтгэлийн тэнхээтэй, хүчтэй, ухаалаг хүн болж төлөвшдөг учиртай. Хааяа ч гэсэн эрсдлийг зоригтойгоор амс, алдаа гаргахаас айлгүй амьдралыг сөр. Үргэлж урсгал дагуу сэлнэ гэдэг утгагүй. Гаргасан алдаа дутагдлаасаа ямагт суралцаж, болж өгвөл засч залруулахыг хичээ. Бүдэрч халтирсан саад тотгор, өгсөж уруудсан дов жалга бүхнээ хайрла. Тэгж гэмээн таньд бидэнд ухаарал ирнэ...
Энэ ертөнц дэндүү уудам бас баялаг. Миний олж мэдээгүй, ухаарч амжаагүй зүйлс, үзэж хараагүй гайхамшиг бас гутамшиг хичнээн байгааг даанч тоолж үл барам. Өнгөрч баларсан зүйлсдээ зууралдаад байж боломгүй. Ямагт өөдлөн дэвшиж, сайн сайхан соргог бүхэн рүү тэмүүлж байх учиртай мэт. Гэсэн ч өнгөрсөн үе бол бидний ирээдүйгээ тольдох толь. Тиймээс өөрийнхөө хэн байсныг мөн хэн гэдгээ яасан ч мартаж болохгүй...
Ухаарал надад ирэх дэндүү хол байна даа. Ухаарч ойлгож чадах ганц зүйл минь л энэ.

Сексийн талаар сайхан нээлттэй ярилций л даа...

Энэ талаар найз охидуудаасаа өөр хүнтэй ярилцаж бараг үзээгүй л дээ.. Дандаа секстэй холбоотой сэдвээс зугтааж явдгийн. Яагаад ч юм хүний өмнөөс хараад ярьж байгаа биш, компьютерийн дэлгэц ширтээд ганцаараа бичиж байгаа болхоор санаа зовох юм алгоо.. Бичихэд хамаагүй амар байна..
Бид энэ талаар тэгтлээ нээлттэй байж чаддаггүй. Тэгүүл энэ хэвшмэл байдлаас жоохон ч гэсэн эвдэлцэж, үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлж, нэг жижигхээн охины санаа сэтгэлийг та бүхэнд хүргий гэсийн.
Би өөрийнхөө бэлгийн амьдралыг дэлгэхгүй ээ.. Ингэх нь миний хувьд хамгийн бүдүүлэг хэрэг. Зүгээр л энэ сэдвээр ганц 2 асуудал дээр үзэл бодлоо хэлий л гэсийн. Угаасаа би тэр тал дээр хатуу чанга байр суурьтай, бараг л сахил хүртсэн гэлэнмаа болж яваа хөөн... Гүйээ яахав дараа хэрэв та нарт сонирхолтой санагдаад бас би өөрөө нас биенд гүйцэд хүрээд, тогтсон амьдралтай болчуул дэлгэж болно л доо.. Одоо тэр талаар дэлгэе гэхлээр Sex and the big city киног дуурайж байгаа юм шиг санагджийна.
Ажиглаад байхад эрэгтэй хүмүүс намайг ихэвчлэн сайн сексийн хамтрагч болох охин л гэж хардагаас хайрлаж дурлаж зүрх сэтгэлээ зориулж болохоор хүн гэж хардаггүй бололтой. Гэхдээ би тийм ч амархан бууз бишээ.. Хэр баргын аавын хүү надад халдаж чадахгүй ээ...
Ер нь ямар хэмжүүрээр бид хүмүүсийг шалиг завхай гэж дүгнэдийн? Гаж донтой гэдэг нь ч яахав ойлгомжтой. Гэхдээ энэ үг их өргөн утгатаймшдээ.
Миний бодлоор : бараг өдөр болгон өөр нэг хүнтэй шөнийг өнгөрөөдөг хүнийг завхай гэнэ, шалиг гэдэг нь нэг эсвэл цөөн хүнтэй ч гэсэн орон дотроо элдэвлэх (жишээ нь хэт нялуун байх, групплэх, элдэв хачин зүйлсийг байнга турших) дуртай хүнийг хэлнэ. Тэхлээр энэ 2 миний хувьд ялгаатай ойлголт гэсэн үг. Шалиг байхыг тэгтлээ дур гутам гэж би үзэхгүй. Харин бараг өдөр болгон өөр нэгэнтэй шөнийг өнгөрөөдөг хүн миний хувьд дур гутмаар, үнэ цэнэгүй санагддаг. Би залуу насны эрх чөлөөгөө эдэлжийнэ, надад ганцаар байх, өдөр болгон өөр хүнтэй сэрэх сайхан байна, ийм юм байж л байдагшдээ нтр гэж хэлж ярьж байгаа хүмүүст хандаад нэг үг хэлчий.. Мэдээж өөрийг чинь ядаж ганц нэг хүн “чи арай л бишээ” гэж хэлж л байгаа. Би өөрийгөө мэдэж байна гэж том дугараад хэний ч үгийг сонсдоггүй бол дорд тэнэгийн л шинж... Тэхлээр эртхэн өөрийнхөө зугаа цэнгэл эрх чөлөөгөө зохицуулсан нь дээр дээ.
Би гайхаад байдийн.. Юунд нь тэгтлээ их шунаад өдөр болгон шинэ хүнтэй тэгдийн бол? Ганц эсвэл цөөн хүнтэй бас хамгаалалттай тэгж байгаа бол ч бас яахуу гэхсэн. Мэдээж ихэнхи нь хамгаалалт хэрэглэдэггүй л дээ. Тэгээл өнөөх заваарсан БЗХӨ, ДОХ нтрийг сайхан цацаж тараагаал, ингээл залуу насны амьдрал утгаа алджаагаа байхгүй юу. Уг нь ганц эсвэл цөөн хамтрагчтай, тэрэнтэйгээ ойлголцож, илэн далангүй байж, хүссэнээ хийдэг байхыг байг гэхгүйшд. Бараг өдөр болгон өөр нэгэнтэй унтаад байх юм бол тэр хүнд үнэ цэнэ гэж үгүй.
Та сайхан залуу эсвэл сайхан хүүхэн байж болноо, тохиолдлын секс ч олон дайралдана.. Гол нь хамгаалалт маш чухал. Хүсээгүй жирэмслэлт, дээр дурдсан БЗХӨ гээд 2 том асуудлыг тэр бяцхан резин л шийдийшдээ. Соёлтой хүн түрийвчиндээ заавал бэлгэвч авч явдийн. Нуулгүй хэлэхэд миний түрийвчинд 5 ангиас хойш, өөрөөр хэлбэл эрүүл мэндийн хичээл орж эхэлснээс хойш, 2 бэлгэвч байдаг болсийн. Одоо ч гэсэн байж л байгаа.
Биеэ үнэлэлт гэдэг айхтар асуудал бий. Би үүнийг дур гутмаар гэж үздэггүй л дээ.. Гэхдээ үүнийг хуулиар зохицуулж чаддаггүй л юм бол энэ асуудал нийгмийг ялзруулах нэгэн хүчин зүйл хэвээрээ л байх болно. Хүчин, хүний наймаа гэдэг аймшгийн гэмт хэргүүд энэ санааг хэрэгжүүлчихвэл харьцангуй буурна гэж байгаамшд.
Аюулгүй секс гэж дан ганц бэлгэвчтэй сексийг мэдээж хэлэхгүй ээ... Сэтгэл санааг хамгаалах эм байдаг билүү? Хүний сэтгэл зүрхийг шархлуулж насан туршид нь хар толбо суулгахаас бас эмээх хэрэгтэй. Гэхдээ мэдээж бид чинь хүн л юм чинь тийм асуудал тэгтлээ олон гардаг гэж бодохгүй байна.

Минийх

Би чинь шазруун бардам эмэгтэй
Хайрлах хүнээ өөрөө сонгох эрхтэй
Тэр миний харцыг булаасан эрэгтэй
Ганцхан тэр минь надад хэрэгтэй

Юу гэхээ мэдэхгүй одоо би самгарджийна
Анх уулзаж байсан өчигдөрхөн мэт санагджийна
Минийх гэдгийг нь мэдсэн анх хармагцаа
Нэг жил гэдэг үнэндээ дэндүү бага хугацаа

2уул маргалдана жижигхээн зүйлээс
Яаж салах вэ энэ үйлийн үрээс
Хайртай гэсний чинь төлөө би бүхнийг уучлах сэтгэлтэй
Надад эргээд ирнэ гэдэгт үлддэг бат итгэлтэй

Түүнээс холдоод нүднээс гардаг би яалт ч гүү
Нэгэнт сэтгэл минь надаас холдсон одоо нэмэргүй
Зүрх минь энгэрт чинь яваа буцааж авахгүй
Хариуд нь өөрийнхийгөө өгчих тэгээд тооцоогүй

Тэр минь 2 саяд ганц тохиосон эрэгтэй
Түүний зүрх сэтгэл надад хэрэгтэй
Бусад охидоос би арай өөрөөр сэтгэдэг
Тэр минь үгээр биш үйлдлээр хайраа илэрхийлдэг

Би боддог түүнээс өөр нь надад хэрэггүй
Өөр нэгний тэвэрт одоо яагаад ч дасахгүй
Нэг л хайрласан бол тэр минь насан туршдаа
Өөр нэгэнд очсон ч хайраа өгөх худлаа

Орхиод гарсан ч эргүүлж татах соронзон мэт
Энэ сэтгэл хэмжээнээс давсан хэт
Одоо өнгөрсөн салахгүй наалдан пад
Сонголт нэгэнт хийгдсэн бандан пад

Би чинь бусадтай огт адилгүй эмэгтэй
Тэр минь миний сонгосон ганц эрэгтэй
Намайг бусдаас харамлаж хардах эрхтэй
Бид 2 нэг нэгэндээ ус агаар шиг хэрэгтэй

Хайртай ах минь

Одоо болтол таныг намайг орхиод явсан гэдэгт би итгэж чадахгүй... Энэ насан туршдаа итгэхгүй.. Та бид 2 л нэгнээ халамжилдаг байсан биз дээ... Хамгийн сүүлд таныг уйлж байхад чинь хошуугаа унжуулж аргадчихаад гараад явахдаа дахиад уулзахгүйгээ мэдсэнгүй.. Явахаа мэдсэн хэр нь яагаад намайг үлдээч гэж хэлээгүйм бээ? Дахиад ганц цаг ч болохнээ царайг чинь ханатлаа харах байсийн.. Эр хүний нулимас цаанаа учиртайг би мэдсэнгүү.. Хажуудаа байхад хангалттай хайрлаагүйдээ би харамсжийн... Ах аа.. таньдаа хайртай шүү гэж ганц ч хэлээгүйдээ би дэндүү их харамсжийн...
Орой болоход унтахаар орондоо хэвтэх тоолондоо таныг нөгөө өрөөнд зурагт үзээд инээж суугаагаар төсөөлдөг. Инээхийг чинь ч сонсох шиг болдог... Яг одоо миний өрөөнд орж ирээд унтахжаагаамуу? Хамт кино үзкүү байсымуу гэж асууна гэдэгт би итгэдэг. Тэгж бодох тоолондоо би хөнжлөө нөмрөөд уйлдаг. Хүнээс нуугдаад ганцаараа байх боломж гаруут л би өөрийн эрхгүй уйлдаг. Яагаад ийм залуу сайхан ах минь хорвоог орхиод явчив даа... Ядаж надад зээ дүү яагаад үлдээгээгүйн? Оронд нь ямар ч зүрх сэтгэл үгүй, орчлонд байр сууриа олохгүй тэрсэлдэж яваа, хорвоод мэндлэхдээ хүртэл ээжийгээ бусдаас илүү зовоож тарчлааж ирсэн, алхах тоолондоо бүтэлгүйтдэг хэр нь хөгийн хэгжүүн амьтан би явчихгүй яав даа л гэж байнга боддог. Таныг явсан шөнө би таньд гомдоллоод уйлж байна гэж зүүдэлсэн.. Ямар муухайн.. Яагаад намайг ингэж байгаан? Та хааччихсийн? гээд учир зүггүй л загнаж зүүдэлсэн. Яагаад.. яагаад... яагаад...
Дурсгалын чинь үгийг бичиж суухад сэтгэл минь тэр цаасан дээр мянга мянган хэсэг болж эмтрэн унаж байх шиг л санагдсан. Нүдэнд дүр төрх чинь харагдаж та биш би л явах учиртай байсийн гэж өөрийн эрхгүй бодогдсон... Таны үнэнч ариун хайрын төлөө хийсэн тэмцэл надад бишрэл бахдалыг төрүүлж байсныг хэн ч мэдэхгүй. Таны хажууд өөрийгөө ямар өчүүхэн гэдгээ би мэддэг. Тэгтэл яагаад та явчив?
Таны цагаан цайлган, өрөвч зөөлөн, тусч энэрэнгүй, ажилч хичээнгүй, даруу төлөв зан, гэгээн дүр бидний сэтгэлд насан турш тодоос тод, үргэлж сайн сайхнаараа мөн идэр залуугаараа мөнхлөгдөн үлдэх болноо... Энэ мөрийг бичихдээ би амьсгал авч ч чадсангүй. Ингээд л араас чинь явчих юмсан.... Надад тийм л бодол төрсөн.. Даанч уйтгар гунигийг бусдад авчрах ёсгүй гэдгээ мэдэж ухааржийна....
Сүүлчийн замд чинь үдэхдээ ганцхан удаа үнсэхэд хацар чинь цэв хүйтэн байсан... Хоёр алгаа нааж дулаацуулахсан.. Даанч гар минь бас цэв хүйтэн болчихож.. Хойд нас гэж байдын бол таныг миний үр болж надад эргэж ирээсэй гэж аль ч бурхнаас гуйхад бэлэн байна. Хорвоогийн бүх хүн таныг үхээсэй гэж хараасан ч ганцхан би таны талд бат зогсож таныг бүхнээс хамгаалах байсан. Надад хүч байсан. Даанч одоо юу ч үгүй болчжээ.. Зүгээр л таныг эцэг эх ах дүү элгэн садныхаа хайранд өлгийдүүлэн нүдээ аниад амгалан нойрсохыг чинь хараад би битүүхэн атаархсан өчүүхэн амьтан зогсжийна. Учир нь таны зүрх ингэж аваад чулуудмаар болтлоо шаналж өвдөхгүй бас цусаар уйлахгүй байгаа. Ээжийгээ бас дэндүү өрөвджийн... Үрээ алдсан эх хүн хэзээ ч тайтгаралыг олохгүй.
Таныг мөнхийн амгалан тайван угтаж аваад үр минь болгоод надад буцааж өгнө гэдэгт л би итгэхийг хүсжийнэ. Өөр юунд ч биш... Таны тухай бодол надад үргэлж доголон нулимастай ирнэ. Хорвоогийн амьдрал үргэлжилсээр л байна. Ганцхан та л дэргэд байхгүй... Таныг надад өөр хэн ч орлож өгөхгүй. Та чинь миний зулай дээр гишгэж төрсөн хамгийн том ах шүү дээ.. Дахиад та надад олдохгүй ээ... Яагаад гэвэл тань шиг гайхалтай хүн ганц ч байхгүй. Хэзээ ч төрөхгүй... Миний хувьд та ганц л заяах эрдэнэ байсан..
Таны хэлтэрхийг би зүрхэндээ тээж яваа... Тийм болохоор таны амьдрал дуусаагүй, та миний дотор оршин байгаа. Зүгээр л хол оо явчихсан... Наддаа хурдан эргэж ирээрэй.
Ах Мөнхжаргалын Нямдорждоо....

Элийрэл буюу харь гарагийн зочин

Дургүй хэр нь энэ л шөнөөр тамхийг би угсруулан баагиулна. Дэргэд минь хэн ч алга.. Сэтгэлд юу ч үгүй хов хоосон. Түүнийгээ л утаагаар нь дүүргэх гэсэн бололтой.. Байнга л товшиж суудаг өнөөх л комьпютерийн гар.. нүдээ чилтэл ширтэж суудаг компьютерийн дэлгэц.. дандаа дүнгэнэж хараалыг минь иддэг процессор... Талдаа орсон ганц шил архи.. Өөр надад хань болчих юм даанч алга... Балгасан хар ус, татсан тамхины хамт толгойд орж ухаан санааг мансууруулна. Алхах тоолондоо хазгай гишгэж, өөртэйгөө бас энэ орчлонтой мөнхийн тэрсэлддэг Анужинг, энэ хар усыг, тамхи гээч хорыг хорсолтойгоор зүхнэ. Гэхдээ энэ лалрын хар усыг би ам цангалаа гэж уугаагүймаа. Энэ шөнөөр дайсан минь л надад хань болжийно... Харин сэтгэл дотор минь энэ ертөнцийн, харь гаригийн 2 Анужин маргалдана. Хариас ирсэн нь энэ ертөнцийн бүх зүйлийг хүлээн зөвшөөрч чадаггүй... Өнөөх нь тэр зөрүүдэд байнга л бүхнийг ойлгуулах гэж ядна.
-Энэ орчлонтой зохицож амьдарч чадахгүй чи лав харь гаригийн хүн. Хаанаас ирсэн дүнхүү вэ чи Анужаан.. Эртхэн гэр өөдөө буцаач... Венера луу.. (Буд гариг)
Тэртээ сэтгэлийн минь гүнээс хүний орчлонгийн Анужин шивнэхийн..
-Чи дөнгөж 20 хүрчийн.. Явах зам чинь бартаатай ч гэсэн урт байна.. Чамд бүх юм байна.. Гэр бүл анд нөхөд.. Өчүүхэн ч гэсэн авьяас... Чи чаднаа чадна... Чи бүгдийг нь инээгээд л давсан... Чамд аз удахгүй ирнэ... Чи чаддагшдээ... Тэвчээртэй бай... Ганц инээж үзүүлээч...
Венерагаас ирсэн зөрүүд Анужин мөчөөгөө өгсөнгүй
- Үгүй ээ... Одоо би урьдных шигээ сэтгэлээсээ инээж чадахгүй нь..Надад аз од гэж байхгүй. Бүх л амьдрал минь хэн нэгний тоглоом шоглоом байсан.. Өдөр болгон л хэн нэгэн надаар доог тохуу хийж байгаа юм шиг санагджийн... Зүрх минь чулуу ч биш бутарч эмтрээд шороон дээр хаягдсан шатсан нүүрс болсон. Тэгээд яадгийн.. Би хичнээн бүдэрсэн ч уйлахгүй, хэрцгий, бас хатуу сэтгэлтэй нэгэн.. Эмтрээд унасан сэтгэлээ шороон доор булуулсан нэгэн. Миний зүрх сэтгэл зүгээр л цээжин дотор минь зүүгдэж явсан хэсэг мах биш шдээ... Тэр чинь хамгийн эмзэг эрхтэн байсийн.... Одоо ийм эмтэрч бутарсан сэтгэл зүрхтэй би яахийн? Би хэн болхийн? Цагаан цайлган гэнэн хонгор хүүхэд нас минь хаачцийн? Байхгүй.. Одоо буцаж ирэхгүй мэдүү... Тэр үед л зүрх сэтгэл минь хамгийн ариухан байсийн за юу... Одоо хар л даа... Тас хар... Ёроолгүй ангал шиг л.. Хэн ч энэ бүх шарх сорвийг нөхөж эсвэл сэргээж чадахгүй шдээ... Зүгээр л би эртхэн буцах учиртай байж... Ийм цэвүүн цагт яах гэж энэ дэлхий дээр би ирээ вэ... Харамсжийна... Дэндүү их... бүр голдоо ортол гомджийно...
- Хэнд гомдоов дээ бяцхан амьтан минь..
- Мэдэхгүй ээ мэдэхгүй мэдэхгүй.. Бодвол өөртөө л юм байлгүй... Би буцмаар байна.. Буцмаар байна... За юу.. Надад сэтгэл зүрх гэж юу ч үгүй болж..
- Энэ дэлхий хамгийн сайхан... Венерагаас бүүр мянга түм дахин илүү.... Чи энэ дэлхий дээр ирэхдээ ямар их үнэ цэнээр ирснээ мэдэх үү... Муу муухай олон байлаа ч энд бас зөндөө олон гайхамшиг бий...Чи зүгээр л нүдээ нээгээд хар... Чиний ээж, аав, ах нар чинь, бас анд нөхөд чинь.. Бяцхан нохой чинь.. Чиний урьд нь хайрлаж байсан хүмүүс чинь... Чи зүгээр л бүгдэнд нь зүрхнээсээ эмтлээд өгчихсөн байхгүй юу... Чи энэ орчлон дээр бусдыг хайрлах гэж л ирсиймшдээ... Чи сонсож байна уу? Энэ чиний зүрхний цохилт... Чиний зүрх байрандаа байна.. Хичнээн эмтэрч бутарсан ч зүрх чинь байрандаа үлдсэн байна. Тэр чамаас өөрийгөө хайрлахыг гуйжийна.... Чи сонс л доо... Зүрх байгаа бол чамд сэтгэл ч бас байгаа....
Өөрөө өөртэйгөө ингэж бас л маргалдана. Надад өөрийгөө дийлэх хангалттай хүч байна уу? Хичнээн ч удаа бодол минь хоорондоо тэрсэлдэж байсныг мэдэх юм алга.
Гадаа нам гүм тас харанхуй... Салхи намуухан үлээж, навчгүй хоосон модод хааяа нэг нахилзана. Энэ ертөнцөд би ганцаараа л амьд юм шиг.. Чив чимээгүй... Аниргүйг эвдэж зүрх минь түг түг гээд цохилж эхлэв... Зүрх минь үнэхээр байнаа...
Нүднээс минь удаан урсаагүй нулимс ганц хоёроор бөнжигнөн унаж эхлэв... Арван жил бороо ороогүй цөл шиг болсон миний сэтгэл нулимсаар минь ингэж услагдав... Би амьд юм байна... Венерагаас энэ гараг дээр бусдыг л хайрлах гэж ирж... Энэ миний гэр мөн байна.... Би энэ ертөнцийнх.... Харь гарагийн хүн ч гэсэн дэлхийн бүх юмыг хайрлаж хамгаалж чадна....